NCERT Solutions for Class 9 Social Science Economics Chapter 3 Poverty as a Challenge (Hindi Medium)
These Solutions are part of NCERT Solutions for Class 9 Social Science in Hindi Medium. Here we have given NCERT Solutions for Class 9 Social Science Economics Chapter 3 Poverty as a Challenge.
เคช्เคฐเคถ्เคจ เค เคญ्เคฏाเคธ
เคชाเค ्เคฏเคชुเคธ्เคคเค เคธे
เคช्เคฐเคถ्เคจ 1. เคญाเคฐเคค เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคฐेเคा เคा เคเคเคฒเคจ เคैเคธे เคिเคฏा เคाเคคा เคนै?
เคเคค्เคคเคฐः เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคो เคฎाเคชเคจे เคे เคฒिเค เคเคฏ เคฏा เคเคชเคญोเค เคธ्เคคเคฐों เคชเคฐ เคเคงाเคฐिเคค เคเค เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคชเคฆ्เคงเคคि เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคिเคฏा เคाเคคा เคนै।
เคญाเคฐเคค เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคฐेเคा เคा เคจिเคฐ्เคงाเคฐเคฃ เคเคฐเคคे เคธเคฎเคฏ เคीเคตเคจ เคจिเคฐ्เคตाเคน เคे เคฒिเค เคाเคฆ्เคฏ เคเคตเคถ्เคฏเคเคคा, เคเคชเคก़ों, เคूเคคों, เคंเคงเคจ เคเคฐ เคช्เคฐเคाเคถ, เคถैเค्เคทिเค เคเคตं เคिเคिเคค्เคธा เคธंเคฌंเคงी เคเคตเคถ्เคฏเคเคคाเคं เคเคฆि เคो เคฎुเค्เคฏ เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै। เคเคจ เคญौเคคिเค เคฎाเคค्เคฐाเคं เคो เคฐुเคชเคฏों เคฎें เคเคจเคी เคीเคฎเคคों เคธे เคुเคฃा เคเคฐ เคฆिเคฏा เคाเคคा เคนै। เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคฐेเคा เคा เคเคเคฒเคจ เคเคฐเคคे เคธเคฎเคฏ เคाเคฆ्เคฏ เคเคตเคถ्เคฏเคเคคा เคे เคฒिเค เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคธूเคค्เคฐ เคตांเคिเคค เคैเคฒोเคฐी เคเคตเคถ्เคฏเคเคคाเคं เคชเคฐ เคเคงाเคฐिเคค เคนैं। เคाเคฆ्เคฏ เคตเคธ्เคคुเคँ เคैเคธे เค เคจाเค, เคฆाเคฒें, เคเคฆि เคฎिเคฒเคเคฐ เคเคธ เคเคตเคถ्เคฏเค เคैเคฒोเคฐी เคी เคชूเคฐ्เคคि เคเคฐเคคी เคนै। เคญाเคฐเคค เคฎें เคธ्เคตीเคृเคค เคैเคฒोเคฐी เคเคตเคถ्เคฏเคเคคा เค्เคฐाเคฎीเคฃ เค्เคทेเคค्เคฐों เคฎें 2400 เคैเคฒोเคฐी เคช्เคฐเคคि เคต्เคฏเค्เคคि เคช्เคฐเคคिเคฆिเคจ เคเคตं เคจเคเคฐीเคฏ เค्เคทेเคค्เคฐों เคฎें 2100 เคैเคฒोเคฐी เคช्เคฐเคคि เคต्เคฏเค्เคคि เคช्เคฐเคคिเคฆिเคจ เคนै। เคूंเคि เค्เคฐाเคฎीเคฃ เค्เคทेเคค्เคฐों เคฎें เคฐเคนเคจे เคตाเคฒे เคฒोเค เค เคงिเค เคถाเคฐीเคฐिเค เคाเคฐ्เคฏ เคเคฐเคคे เคนैं, เค เคคः เค्เคฐाเคฎीเคฃ เค्เคทेเคค्เคฐों เคฎें เคैเคฒोเคฐी เคเคตเคถ्เคฏเคเคคा เคถเคนเคฐी เค्เคทेเคค्เคฐों เคी เคคुเคฒเคจा เคฎें เค เคงिเค เคฎाเคจी เคเค เคนै। เค เคจाเค เคเคฆि เคฐूเคช । เคฎें เคเคจ เคैเคฒोเคฐी เคเคตเคถ्เคฏเคเคคाเคं เคो เคเคฐीเคฆเคจे เคे เคฒिเค เคช्เคฐเคคि เคต्เคฏเค्เคคि เคฎौเคฆ्เคฐिเค เคต्เคฏเคฏ เคो, เคीเคฎเคคों เคฎें เคตृเคฆ्เคงि เคो เคง्เคฏाเคจ เคฎें เคฐเคเคคे เคนुเค เคธเคฎเคฏ-เคธเคฎเคฏ เคชเคฐ เคธंเคถोเคงिเคค เคिเคฏा เคाเคคा เคนै। เคเคจ เคชเคฐिเคเคฒ्เคชเคจाเคं เคे เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคตเคฐ्เคท । 2000 เคฎें เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคฒिเค เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคฐेเคा เคा เคจिเคฐ्เคงाเคฐเคฃ เค्เคฐाเคฎीเคฃ เค्เคทेเคค्เคฐों เคฎें 328 เคฐुเคชเคฏे เคช्เคฐเคคिเคฎाเคน เคเคฐ । เคถเคนเคฐी เค्เคทेเคค्เคฐों เคฎें 454 เคฐुเคชเคฏे เคช्เคฐเคคिเคฎाเคน เคिเคฏा เคเคฏा เคฅा।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 2. เค्เคฏा เคเคช เคธเคฎเคเคคे เคนैं เคि เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคเคเคฒเคจ เคा เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคคเคฐीเคा เคธเคนी เคนै?
เคเคค्เคคเคฐः เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เค เคจुเคฎाเคจ เคाเคฐ्เคฏ เคชเคฆ्เคงเคคि เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เคจिเคฐ्เคตाเคน เคธ्เคคเคฐ เคी เค เคชेเค्เคทा เคจ्เคฏूเคจเคคเคฎ เคจिเคฐ्เคตाเคน เคธ्เคคเคฐ เคो เคฎเคนเคค्เคต เคฆेเคคी เคนै। เคธिंเคाเค เคเคฐ เคนเคฐिเคค เค्เคฐांเคคि เคे เคซैเคฒाเคต เคจे เคृเคทि เคे เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคเค เคจौเคเคฐिเคฏों เคे เค เคตเคธเคฐ เคฆिเคฏे เคชเคฐंเคคु เคญाเคฐเคค เคฎें เคเคธเคा เคช्เคฐเคญाเคต เคुเค เคนी เคญाเคों เคคเค เคธीเคฎिเคค เคฐเคนा। เคธाเคฐ्เคตเคเคจिเค เคเคฐ เคจिเคी เคฆोเคจों เค्เคทेเคค्เคฐों เคे เคเคฆ्เคฏोเคों เคจे เคจौเคเคฐिเคฏों เคे เค เคตเคธเคฐ เคฆिเคฏे เคนैं। เคชเคฐंเคคु เคฏे เคจौเคเคฐी เคฒेเคจे เคตाเคฒों เคी เค เคชेเค्เคทा เคाเคซी เคเคฎ เคนैं। เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคो เคตिเคญिเคจ्เคจ เคธंเคेเคคเคों เคे เคฆ्เคตाเคฐा เคाเคจा เคा เคธเคเคคा เคนै। เคैเคธे-เค เคจเคชเคขเคคा เคा เคธ्เคคเคฐ, เคुเคชोเคทเคฃ เคे เคाเคฐเคฃ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคช्เคฐเคคिเคฐोเคงเค เค्เคทเคฎเคคा เคฎें เคเคฎी, เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคธेเคตाเคं เคคเค เคเคฎ เคชเคนुँเค, เคจौเคเคฐी เคे เคเคฎ เค เคตเคธเคฐ, เคชीเคจे เคे เคชाเคจी เคฎें เคเคฎी, เคธเคซाเค เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคเคฆि। เคธाเคฎाเคिเค เค เคชเคตเคฐ्เคเคจ เคเคฐ เค เคธुเคฐเค्เคทा เคे เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคा เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เค เคฌ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 3. เคญाเคฐเคค เคฎें 1973 เคธे เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคिเคฏों เคी เคเคฐ्เคा เคเคฐें।
เคเคค्เคคเคฐः เคญाเคฐเคค เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เค เคจुเคชाเคค เคฎें เคตเคฐ्เคท 1973 เคฎें เคฒเคเคญเค 55 เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคธे เคตเคฐ्เคท 1993 เคฎें 36 เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคคเค เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคिเคฐाเคตเค เคเค เคนै। เคตเคฐ्เคท 2000 เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคฐेเคा เคे เคจीเคे เคे เคจिเคฐ्เคงเคจों เคा เค เคจुเคชाเคค เคเคฐ เคญी เคिเคฐ เคเคฐ 26 เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคชเคฐ เค เคเคฏा। เคฏเคฆि เคฏเคนी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เคฐเคนी เคคो เค เคเคฒे เคुเค เคตเคฐ्เคทों เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคฐेเคा เคธे เคจीเคे เคे เคฒोเคों เคी เคธंเค्เคฏा 20 เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคธे เคญी เคจीเคे เค เคाเคเคी। เคฏเคฆ्เคฏเคชि เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคฐेเคा เคธे เคจीเคे เคฐเคนเคจे เคตाเคฒे เคฒोเคों เคा เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคชूเคฐ्เคต เคे เคฆो เคฆเคถเคों 1973-93 เคฎें เคिเคฐा เคนै, เคจिเคฐ्เคงเคจ เคฒोเคों เคी เคธंเค्เคฏा 32 เคเคฐोเคก़ เคे เคฒंเคเคญเค เคाเคซी เคธเคฎเคฏ เคคเค เคธ्เคฅिเคฐ เคฐเคนी। เคจเคตीเคจเคคเคฎ เค เคจुเคฎाเคจ; เคจिเคฐ्เคงเคจों เคी เคธंเค्เคฏा เคฎें เคฒเคเคญเค 26 เคเคฐोเคก़ เคी เคเคฎी เคเคฒ्เคฒेเคเคจीเคฏ เคिเคฐाเคตเค เคा เคธंเคेเคค เคฆेเคคे เคนैं।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 4. เคญाเคฐเคค เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคฎें เค ंเคคเคฐ-เคฐाเค्เคฏ เค เคธเคฎाเคจเคคाเคं เคा เคเค เคตिเคตเคฐเคฃ เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคเคฐें।
เคเคค्เคคเคฐः เคญाเคฐเคค เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคे เคाเคฐเคฃ เค เค्เคฐเคฒिเคिเคค เคนैं:
(เค) เคเคชเคจिเคตेเคถिเค เคธเคฐเคाเคฐ เคी เคจीเคคिเคฏों เคจे เคชाเคฐंเคชเคฐिเค เคนเคธ्เคค-เคถिเคฒ्เคชเคाเคฐी เคो เคจเคท्เค เคเคฐ เคฆिเคฏा เคเคฐ เคตเคธ्เคค्เคฐ เคैเคธे เคเคฆ्เคฏोเคों เคे เคตिเคाเคธ เคो เคนเคคोเคค्เคธाเคนिเคค เคिเคฏा। เคตिเคाเคธ เคी เคงीเคฎी เคฆเคฐ 1980 เคे เคฆเคถเค เคคเค เคाเคฐी เคฐเคนी। เคเคธเคे เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช เคฐोเคเคाเคฐ เคे เค เคตเคธเคฐ เคเคे เคเคฐ เคเคฏ เคी เคตृเคฆ्เคงि เคฆเคฐ เคिเคฐी।
(เค) เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธเคฐเคाเคฐ เคฆो เคฌाเคคों เคฎें เค เคธเคซเคฒ เคฐเคนी เคเคฐ्เคฅिเค เคธंเคตृเคฆ्เคงि เคो เคช्เคฐोเคค्เคธाเคนเคจ เคเคฐ เคเคจเคธंเค्เคฏा เคตृเคฆ्เคงि เคชเคฐ เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เคो เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคเค्เคฐ เคो เคธ्เคฅिเคฐ เคเคฐ เคธเคเคคे เคนैं।
(เค) เคธिंเคाเค เคเคฐ เคนเคฐिเคค เค्เคฐांเคคि เคे เคช्เคฐเคธाเคฐ เคธे เคृเคทि เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคฐोเคเคाเคฐ เคे เค เคจेเค เค เคตเคธเคฐ เคธृเคिเคค เคนुเค। เคฒेเคि เคเคจเคा เคช्เคฐเคญाเคต เคญाเคฐเคค เคे เคुเค เคญाเคों เคคเค เคนी เคธीเคฎिเคค เคฐเคนा। เคธाเคฐ्เคตเคเคจिเค เคเคฐ เคจिเคी, เคฆोเคจों เค्เคทेเคค्เคฐों เคจे เคुเค เคฐोเคเคाเคฐ เคเคชเคฒเคฌ्เคง เคเคฐाเค। เคฒेเคिเคจ เคฏे เคฐोเคเคाเคฐ เคคเคฒाเคถ เคเคฐเคจे เคตाเคฒे เคธเคญी เคฒोเคों เคे เคฒिเค เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เคจเคนीं เคนो เคธเคे। เคถเคนเคฐों เคฎें เคเคชเคฏुเค्เคค เคจौเคเคฐी เคชाเคจे เคฎें เค เคธเคซเคฒ เค เคจेเค เคฒोเค เคฐिเค्เคถा เคाเคฒเค, เคตिเค्เคฐेเคคा, เคृเคน เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคถ्เคฐเคฎिเค, เคเคฐेเคฒू เคจौเคเคฐ เคเคฆि เคे เคฐूเคช เคฎें เคाเคฐ्เคฏ เคเคฐเคจे เคฒเคे। เค เคจिเคฏเคฎिเคค เคเคฐ เคเคฎ เคเคฏ เคे เคाเคฐเคฃ เคฏे เคฒोเค เคฎเคนँเคे เคฎเคाเคจों เคฎें เคจเคนीं เคฐเคน เคธเคเคคे เคฅे। เคตे เคถเคนเคฐों เคธे เคฌाเคนเคฐ เคुเค्เคिเคฏों เคฎें เคฐเคนเคจे เคฒเคे। เคตिเคญिเคจ्เคจ เคธाเคฎाเคिเค-เคธांเคธ्เคृเคคिเค เคคเคค्เคต เคैเคธे-เคाเคคि, เคฒिंเค เคญेเคฆ เคเคฐ เคธाเคฎाเคिเค เค เคชเคตเคฐ्เคเคจ เคो เคฎाเคจเคต เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคो เคฌเคขाเคคे เคนैं।
(เค) เคोเคे เคिเคธाเคจों เคो เคฌीเค, เคเคฐ्เคตเคฐเค, เคीเคเคจाเคถเคों เคैเคธे เคृเคทि เคเคเคคों เคी เคเคฐीเคฆाเคฐी เคे เคฒिเค เคงเคจเคฐाเคถि เคी เคเคฐूเคฐเคค เคนोเคคी เคนै। เคूंเคि เคจिเคฐ्เคงเคจ เคเค िเคจाเค เคธे เคนी เคोเค เคฌเคเคค เคเคฐ เคชाเคคे เคนैं, เคตे เคเคจเคे เคฒिเค เคเคฐ्เค เคฒेเคคे | เคนैं। เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคे เคเคฒเคคे เคชुเคจः เคญुเคเคคाเคจ เคเคฐเคจे เคฎें เค เคธเคฎเคฐ्เคฅเคคा เคे เคाเคฐเคฃ เคตे เคเคฃเค्เคฐเคธ्เคค เคนो เคाเคคे เคนैं। เค เคคः เค เคค्เคฏเคงिเค เคเคฃเค्เคฐเคธ्เคคเคคा เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคा เคाเคฐเคฃ เคเคฐ เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคฆोเคจों เคนैं।
(เค) เคเคฏ เค เคธเคฎाเคจเคคा เคญाเคฐเคค เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคा เคฎुเค्เคฏ เคाเคฐเคฃ เคนैं। เคเคธเคा เคฎुเค्เคฏ เคाเคฐเคฃ เคญूเคฎि เคเคฐ เค เคจ्เคฏ เคธंเคธाเคงเคจों เคा เค เคธเคฎाเคจ เคตिเคคเคฐเคฃ เคนैं।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 5. เคเคจ เคธाเคฎाเคिเค เคเคฐ เคเคฐ्เคฅिเค เคธเคฎूเคนों เคी เคชเคนเคाเคจ เคเคฐें เคो เคญाเคฐเคค เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคे เคธเคฎเค्เคท เคจिเคฐुเคชाเคฏ เคนैं।
เคเคค्เคคเคฐः เคो เคธाเคฎाเคिเค เคธเคฎूเคน เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคे เคช्เคฐเคคि เคธเคฐ्เคตाเคงिเค เค เคธुเคฐเค्เคทिเคค เคนैं, เคตे เค เคจुเคธूเคिเคค เคाเคคि เคเคฐ เค เคจुเคธूเคिเคค เคเคจเคाเคคि เคे เคชเคฐिเคตाเคฐ เคนैं। เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ, เคเคฐ्เคฅिเค เคธเคฎूเคนों เคฎें เคธเคฐ्เคตाเคงिเค เค เคธुเคฐเค्เคทिเคค เคธเคฎूเคน, เค्เคฐाเคฎीเคฃ เคृเคทเค เคถ्เคฐเคฎिเค เคชเคฐिเคตाเคฐ เคเคฐ เคจเคเคฐीเคฏ เค เคจिเคฏเคค เคฎเคเคฆूเคฐ เคชเคฐिเคตाเคฐ เคนैं। เคเคธเคे เค เคคिเคฐिเค्เคค เคฎเคนिเคฒाเคं, เคตृเคฆ्เคง เคฒोเคों เคเคฐ เคฌเค्เคिเคฏों เคो เค เคคि เคจिเคฐ्เคงเคจ เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै เค्เคฏोंเคि เคเคจ्เคนें เคธुเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅिเคค เคขंเค เคธे เคชเคฐिเคตाเคฐ เคे เคเคชเคฒเคฌ्เคง เคธंเคธाเคงเคจों เคคเค เคชเคนुँเค เคธे เคตंเคिเคค เคฐเคा เคाเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 6. เคญाเคฐเคค เคฎें เค ंเคฐ्เคคเคฐाเค्เคฏीเคฏ เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคฎें เคตिเคญिเคจ्เคจเคคा เคे เคाเคฐเคฃ เคฌเคคाเคเค।
เคเคค्เคคเคฐः เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เคฐाเค्เคฏ เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจ เคฒोเคों เคा เค เคจुเคชाเคค เคเค เคธเคฎाเคจ เคจเคนीं เคนै। เคฏเคฆ्เคฏเคชि 1970 เคे เคฆเคถเค เคे เคช्เคฐाเคฐंเคญ เคธे เคฐाเค्เคฏ เคธ्เคคเคฐीเคฏ เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคฎें เคธुเคฆीเคฐ्เคเคाเคฒिเค เคเคฎी เคนुเค เคนै, เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคเคฎ เคเคฐเคจे เคฎें เคธเคซเคฒเคคा เคी เคฆเคฐ เคตिเคญिเคจ्เคจ เคฐाเค्เคฏों เคฎें เค เคฒเค-เค เคฒเค เคนै। 20 เคฐाเค्เคฏों เคเคฐ เคेंเคฆ्เคฐ เคถाเคธिเคค เคช्เคฐเคฆेเคถों เคฎें เคจिเคงเคฐ्เคจเคคा เค เคจเคชाเคค เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคเคธเคค เคธे เคเคฎ เคนै। เคฆूเคธเคฐी เคเคฐ, เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เค เคฌ เคญी เคเคก़ीเคธा, เคฌिเคนाเคฐ, เค เคธเคฎ, เคค्เคฐिเคชुเคฐा เคเคฐ เคเคค्เคคเคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ เคฎें เคเค เคंเคญीเคฐ เคธเคฎเคธ्เคฏा เคนै। เคเคก़ीเคธा เคเคฐ เคฌिเคนाเคฐ เค्เคฐเคฎเคถः 47 เคเคฐ 43 เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคเคธเคค เคे เคธाเคฅ เคฆो เคธเคฐ्เคตाเคงिเค เคจिเคฐ्เคงเคจ เคฐाเค्เคฏ เคฌเคจे เคนुเค เคนैं। เคเคจ เคฐाเค्เคฏों เคฎें เค्เคฐाเคฎीเคฃ เคเคฐ เคถเคนเคฐी เคฆोเคจों เคช्เคฐเคाเคฐ เคी เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคा เคเคธเคค เค เคงिเค เคนै। เคเคก़ीเคธा, เคฎเคง्เคฏ เคช्เคฐเคฆेเคถ, เคฌिเคนाเคฐ เคเคฐ เคเคค्เคคเคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ เคฎें เค्เคฐाเคฎीเคฃ เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคे เคธाเคฅ เคจเคเคฐीเคฏ เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคญी เค เคงिเค เคนै। เคเคธเคी เคคुเคฒเคจा เคฎें เคेเคฐเคฒ, เคเคฎ्เคฎू-เคเคถ्เคฎीเคฐ, เคंเคง्เคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ, เคคเคฎिเคฒเคจाเคกु, เคुเคเคฐाเคค เคเคฐ เคชเคถ्เคिเคฎ เคฌंเคाเคฒ เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคฎें เคเคฒ्เคฒेเคเคจीเคฏ เคिเคฐाเคตเค เคเค เคนै। เค เคจाเค เคा เคธाเคฐ्เคตเคเคจिเค เคตिเคคเคฐเคฃ, เคฎाเคจเคต เคธंเคธाเคงเคจ เคตिเคाเคธ เคชเคฐ เค เคงिเค เคง्เคฏाเคจ, เค เคงिเค เคृเคทि เคตिเคाเคธ, เคญूเคฎि เคธुเคงाเคฐ เคเคชाเคฏों เคธे เคเคจ เคฐाเค्เคฏों เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคเคฎ เคเคฐเคจे เคฎें เคธเคนाเคฏเคคा เคฎिเคฒी เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 7. เคตैเคถ्เคตिเค เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคिเคฏों เคी เคเคฐ्เคा เคเคฐें।
เคเคค्เคคเคฐः เคตिเคाเคธเคถीเคฒ เคฆेเคถों เคฎें เค เคค्เคฏंเคค เคเคฐ्เคฅिเค เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคฎें เคฐเคนเคจे เคตाเคฒे เคฒोเคों; เคตिเคถ्เคต เคฌैंเค เคी เคชเคฐिเคญाเคทा เคे เค เคจुเคธाเคฐ เคช्เคฐเคคिเคฆिเคจ 1 เคกॉเคฒเคฐ เคธे เคเคฎ เคชเคฐ เคीเคตเคจ เคจिเคฐ्เคตाเคน เคเคฐเคจा; เคा เค เคจुเคชाเคค 1990 เคे 28 เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคธे เคिเคฐ เคเคฐ 2001 เคฎें 21 เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคนो เคเคฏा เคนै। เคฏเคฆ्เคฏเคชि 1980 เคธे เคตैเคถ्เคตिเค เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคฎें เคเคฒ्เคฒेเคเคจीเคฏ เคिเคฐाเคตเค เคเค เคนै, เคฒेเคिเคจ เคเคธเคฎें เคตृเคนเคค เค्เคทेเคค्เคฐीเคฏ เคญिเคจ्เคจเคคाเคँ เคชाเค เคाเคคी เคนैं। เคคीเคต्เคฐ เคเคฐ्เคฅिเค เคช्เคฐเคเคคि เคเคฐ เคฎाเคจเคต เคธंเคธाเคงเคจ เคตिเคाเคธ เคฎें เคตृเคนเคค เคจिเคตेเคถ เคे เคाเคฐเคฃ เคीเคจ เคเคฐ เคฆเค्เคทिเคฃ-เคชूเคฐ्เคต เคเคถिเคฏा เคे เคฆेเคถों เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคฎें เคตिเคถेเคท เคเคฎी เคเค เคนै। เคीเคจ เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจों เคी เคธंเค्เคฏा 1981 เคे 60.6 เคเคฐोเคก़ เคธे เคเค เคเคฐ 2001 เคฎें 21.2 เคเคฐोเคก़ เคนो เคเค เคนै। เคฆเค्เคทिเคฃ เคเคถिเคฏा เคे เคฆेเคถों (เคญाเคฐเคค, เคชाเคिเคธ्เคคाเคจ, เคถ्เคฐीเคฒंเคा, เคจेเคชाเคฒ, เคฌांเค्เคฒा เคฆेเคถ, เคญूเคाเคจ) เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจों เคी เคธंเค्เคฏा เคฎें เคिเคฐाเคตเค เคเคคเคจी เคคीเคต्เคฐ เคจเคนीं เคนै। เคเคฌเคि เคฒैเคिเคจ เค เคฎेเคฐिเคा เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคा เค เคจुเคชाเคค เคชเคนเคฒे เคैเคธा เคนी เคนै, เคธเคฌ-เคธเคนाเคฐा เค เคซ्เคฐीเคा เคฎें เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें 1981 เคे 41 เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคธे เคฌเคข़เคเคฐ 2001 เคฎें 46 เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคนो เคเค เคนै। เคตिเคถ्เคต เคตिเคाเคธ เคฐिเคชोเคฐ्เค เคे เค เคจुเคธाเคฐ เคจाเคเคीเคฐिเคฏा, เคฌांเค्เคฒा เคฆेเคถ เคเคฐ เคญाเคฐเคค เคฎें เค เคฌ เคญी เคฌเคนुเคค เคธाเคฐे เคฒोเค เคช्เคฐเคคिเคฆिเคจ 1 เคกॉเคฒเคฐ เคธे เคเคฎ เคชเคฐ เคीเคตเคจ เคจिเคฐ्เคตाเคน เคเคฐ เคฐเคนे เคนै। เคฐूเคธ เคैเคธे เคชूเคฐ्เคต เคธเคฎाเคเคตाเคฆी เคฆेเคถों เคฎें เคญी เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคชुเคจः เคต्เคฏाเคช्เคค เคนो เคเค, เคเคนाँ เคชเคนเคฒे เคเคงिเคाเคฐिเค เคฐूเคช เคธे เคोเค เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคฅी।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 8. เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคเคจ्เคฎूเคฒเคจ เคी เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคธเคฐเคाเคฐी เคฐเคฃเคจीเคคि เคी เคเคฐ्เคा เคเคฐें।
เคเคค्เคคเคฐः เคธเคฐเคाเคฐ เคी เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा-เคจिเคฐोเคงी เคฐเคฃเคจीเคคि เคฎोเคे เคคौเคฐ เคชเคฐ เคฆो เคाเคฐเคों เคชเคฐ เคเคงाเคฐिเคค เคนै।
(เค) เคเคฐ्เคฅिเค เคธंเคตृเคฆ्เคงि เคो เคช्เคฐोเคค्เคธाเคนเคจः เคตिเคाเคธ เคी เคเค्เค เคฆเคฐ เคจे เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคो เคเคฎ เคเคฐเคจे เคฎें เคเค เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคญूเคฎिเคा เคจिเคญाเค เคนै। 1980 เคे เคฆเคถเค เคธे เคญाเคฐเคค เคी เคเคฐ्เคฅिเค เคธंเคตृเคฆ्เคงिเคฆเคฐ เคตिเคถ्เคต เคฎें เคธเคฌเคธे เค เคงिเค เคฐเคนी। เคธंเคตृเคฆ्เคงि เคฆเคฐ 1970 เคे เคฆเคถเค เคे เคเคฐीเคฌ 3.5 เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคे เคเคธเคค เคธे เคฌเคข़เคเคฐ 1980 เคเคฐ 1990 เคे เคฆเคถเค । เคฎें 6 เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคे เคเคฐीเคฌ เคชเคนुँเค เคเค । เคเคธเคฒिเค เคฏเคน เคธ्เคชเคท्เค เคนोเคคा เคा เคฐเคนा เคนै เคि เคเคฐ्เคฅिเค เคธंเคตृเคฆ्เคงि เคเคฐ เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคเคจ्เคฎूเคฒเคจ เคे เคฌीเค เคเค เคเคจिเคท्เค เคธंเคฌंเคง เคนै। เคเคฐ्เคฅिเค เคธंเคตृเคฆ्เคงि เค เคตเคธเคฐों เคो เคต्เคฏाเคชเค เคฌเคจा เคฆेเคคी เคนै เคเคฐ เคฎाเคจเคต เคตिเคाเคธ เคฎें เคจिเคตेเคถ เคे เคฒिเค เคเคตเคถ्เคฏเค เคธंเคธाเคงเคจ เคเคชเคฒเคฌ्เคง เคเคฐाเคคी เคนै।
(เค) เคฒเค्เคทिเคค เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा-เคจिเคฐोเคงी เคाเคฐ्เคฏเค्เคฐเคฎः เคธเคฐเคाเคฐ เคจे เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคो เคธเคฎाเคช्เคค เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เคเค เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा–เคจिเคฐोเคงी เคाเคฐ्เคฏเค्เคฐเคฎ เคเคฒाเค। เคैเคธे เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เค्เคฐाเคฎीเคฃ เคฐोเคเคाเคฐ เคाเคฐंเคी เค เคงिเคจिเคฏเคฎ 2005 (เคเคจ.เคเคฐ. เค.เคी.เค.), เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เคฐोเคเคाเคฐ เคฏोเคเคจा (เคชी.เคเคฎ.เคเคฐ.เคตाเค.), เค्เคฐाเคฎीเคฃ เคฐोเคเคाเคฐ เคธृเคเคจ, เคธ्เคตเคฐ्เคฃ เคเคฏंเคคी เค्เคฐाเคฎ เคธ्เคตเคฐोเคเคाเคฐ เคฏोเคเคจा (เคเคธ.เคी.เคเคธ.เคตाเค.), เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เค्เคฐाเคฎोเคฆเคฏ เคฏोเคเคจा (เคชी.เคเคฎ.เคी.เคตाเค.), เค ंเคค्เคฏोเคฆเคฏ เค เคจ्เคจ । เคฏोเคเคจा (เค.เค.เคตाเค.), เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคाเคฎ เคे เคฌเคฆเคฒे เค เคจाเค।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 9. เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคช्เคฐเคถ्เคจों เคे เคธंเค्เคทेเคช เคฎें เคเคค्เคคเคฐ เคฆें :
(เค) เคฎाเคจเคต เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคธे เคเคช เค्เคฏा เคธเคฎเคเคคे เคนैं?
(เค) เคจिเคฐ्เคงเคจों เคฎें เคญी เคธเคฌเคธे เคจिเคฐ्เคงเคจ เคौเคจ เคนैं?
(เค) เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เค्เคฐाเคฎीเคฃ เคฐोเคเคाเคฐ เคाเคฐंเคी เค เคงिเคจिเคฏเคฎ, 2005 เคी เคฎुเค्เคฏ เคตिเคถेเคทเคคाเคँ เค्เคฏा เคนैं?
เคเคค्เคคเคฐः
(เค) ‘เคฎाเคจเคต เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคी เค เคตเคงाเคฐเคฃा เคेเคตเคฒ เคเคฏ เคी เคเคฎी เคคเค เคธीเคฎिเคค เคจเคนीं เคนै। เคเคธเคा เค เคฐ्เคฅ เคนै เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคो เคฐाเคเคจीเคคिเค, เคธाเคฎाเคिเค เคเคฐ เคเคฐ्เคฅिเค เค เคตเคธเคฐों เคा ‘เคเคिเคค เคธ्เคคเคฐ เคจ เคฎिเคฒเคจा। เค เคจเคชเคข़เคคा, เคฐोเคเคाเคฐ เคे เค เคตเคธเคฐ เคฎें เคเคฎी, เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคธेเคตा เคी เคธुเคตिเคงाเคं เคเคฐ เคธเคซाเค เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคृเคฎी, เคाเคคि, เคฒिंเค เคญेเคฆ เคเคฆि เคฎाเคจเคต เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा เคे เคाเคฐเค เคนैं।
(เค) เคฎเคนिเคฒाเคं, เคตृเคฆ्เคง เคฒोเคों เคเคฐ เคฌเค्เคों เคो เค เคคि เคจिเคฐ्เคงเคจ เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै เค्เคฏोंเคि เคเคจ्เคนें เคธुเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅिเคค เคขंเค เคธे เคชเคฐिเคตाเคฐ เคे เคเคชเคฒเคฌ्เคง เคธंเคธाเคงเคจों เคคเค เคชเคนुँเค เคธे เคตंเคिเคค เคฐเคा เคाเคคा เคนै।
(เค) เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เค्เคฐाเคฎीเคฃ เคฐोเคเคाเคฐ เคाเคฐंเคी เค เคงिเคจिเคฏเคฎ 2005 (เคเคจ.เคเคฐ.เค.เคी.เค.) เคी เคตिเคถेเคทเคคाเคँ เค เค्เคฐเคฒिเคिเคค เคนैं:
– เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เค्เคฐाเคฎीเคฃ เคฐोเคเคाเคฐ เคाเคฐंเคी เค เคงिเคจिเคฏเคฎ 2005 (เคเคจ.เคเคฐ.เค.เคी.เค.) เคो เคธिเคคंเคฌเคฐ 2005 เคฎें เคชाเคฐिเคค เคिเคฏा เคเคฏा।
– เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เค्เคฐाเคฎीเคฃ เคชเคฐिเคตाเคฐ เคो 100 เคฆिเคจ เคे เคธुเคจिเคถ्เคिเคค เคฐोเคเคाเคฐ เคा เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคเคฐเคคा เคนै।
– เคช्เคฐाเคฐंเคญ เคฎें เคฏเคน เคตिเคงेเคฏเค เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เคตเคฐ्เคท เคฆेเคถ เคे 200 เคिเคฒों เคฎें เคเคฐ เคฌाเคฆ เคฎें เคเคธ เคฏोเคเคจा เคा เคตिเคธ्เคคाเคฐ 600 เคिเคฒों เคฎें เคिเคฏा เคเคฏा।
– เคช्เคฐเคธ्เคคाเคตिเคค เคฐोเคเคाเคฐों เคा เคเค เคคिเคนाเค เคฐोเคเคाเคฐ เคฎเคนिเคฒाเคं เคे เคฒिเค เคเคฐเค्เคทिเคค เคนै।
– เคेंเคฆ्เคฐ เคธเคฐเคाเคฐ เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคฐोเคเคाเคฐ เคाเคฐंเคी เคोเคท เคญी เคธ्เคฅाเคชिเคค เคเคฐेเคी। เคเคธी เคคเคฐเคน เคฐाเค्เคฏ เคธเคฐเคाเคฐें เคญी เคฏोเคเคจा เคे เคाเคฐ्เคฏाเคจ्เคตเคฏเคจ เคे เคฒिเค เคฐाเค्เคฏ เคฐोเคเคाเคฐ เคाเคฐंเคी เคोเคท เคी เคธ्เคฅाเคชเคจा เคเคฐेंเคी। เคाเคฐ्เคฏเค्เคฐเคฎ เคे เค ंเคคเคฐ्เคเคค เค เคเคฐ เคเคตेเคฆเค เคो 15 เคฆिเคจ เคे เค ंเคฆเคฐ เคฐोเคเคाเคฐ เคเคชเคฒเคฌ्เคง เคจเคนीं เคเคฐाเคฏा เคเคฏा เคคो เคตเคน เคฆैเคจिเค เคฌेเคฐोเคเคाเคฐ เคญเคค्เคคे เคा เคนเคเคฆाเคฐ เคนोเคा।