NCERT Solutions for Class 12 Geography Practical Work in Geography Chapter 1 Data: Its Source and Compilation (Hindi Medium)

 


NCERT Solutions for Class 12 Geography Practical Work in Geography Chapter 1 Data: Its Source and Compilation (Hindi Medium)

рдк्рд░рд╢्рди рдЕрдн्рдпाрд╕ (рдкाрда्рдпрдкुрд╕्рддрдХ рд╕े)

рдк्рд░реж 1. рдиीрдЪे рджिрдП рдЧрдП рдЪाрд░ рд╡िрдХрд▓्рдкों рдоें рд╕े рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ рдЪुрдиिрдП।
(i) рдПрдХ рд╕ंрдЦ्рдпा рдЕрдерд╡ा рд▓рдХ्рд╖рдг рдХो рдЬो рдоाрдкрди рдХो рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рдХрд░рддे рд╣ैं
(рдХ) рдЕंрдХ
(рдЦ) рдЖँрдХрдб़े
(рдЧ) рд╕ंрдЦ्рдпा
(рдШ) рд▓рдХ्рд╖рдг
(ii) рдПрдХрд▓ рдЖрдзाрд░ рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдПрдХ рдоाрдд्рд░ рдоाрдк рд╣ै।
(рдХ) рддाрд▓िрдХा
(рдЦ) рдЖрд╡ृрдд्рддि
(рдЧ) рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕ंрд╕ाрд░
(рдШ) рд╕ूрдЪрдиा
(iii) рдПрдХ рдоिрд▓ाрди рдЪिрд╣्рди рдоें, рдлोрд░ рдПंрдб рдХ्рд░ाрд╕िंрдЧ рдлिрдл्рде рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдоूрд╣ीрдХрд░рдг рдХो рдХрд╣рддे рд╣ैं
(рдХ) рдлोрд░ рдПंрдб рдХ्рд░ाрд╕ рд╡िрдзि
(рдЦ) рдоिрд▓ाрди рдЪिрд╣्рди рд╡िрдзि
(рдЧ) рдЖрд╡ृрдд्рддि рдЕंрдХिрдд рд╡िрдзि
(рдШ) рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рд╡िрдзि
(iv) рдУрдЬाрдЗрд╡ рдПрдХ рд╡िрдзि рд╣ै рдЬिрд╕рдоें
(рдХ) рд╕ाрдзाрд░рдг рдЖрд╡ृрдд्рддि рдиाрдкी рдЬाрддी рд╣ै।
(рдЦ) рд╕ंрдЪрдпी рдЖрд╡ृрдд्рддि рдиाрдкी рдЬाрддी рд╣ै।
(рдЧ) рд╕ाрдзाрд░рдг рдЖрд╡ृрдд्рддि рдЕंрдХिрдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै।
(рдШ) рд╕ंрдЪрдпी рдЖрд╡ृрдд्рддि рдЕंрдХिрдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै।
(v) рдпрджि рд╡рд░्рдЧ рдХे рджोрдиों рдЕंрдд рдЖрд╡ृрдд्рддि рд╕рдоूрд╣ рдоें рд▓िрдП рдЧрдП рд╣ों, рдЗрд╕े рдХрд╣рддे рд╣ैं।
(рдХ) рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рд╡िрдзि
(рдЦ) рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рд╡िрдзि
(рдЧ) рдЪिрд╣्рди рд╡िрдзि
(рдШ) рд╕ांрдЦ्рдпिрдХीрдп рд╡िрдзि

рдЙрдд्рддрд░:
(i) (рдЦ) рдЖंрдХрдб़े
(ii) (рдЧ) рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕ंрд╕ाрд░ рдХो рдоाрдкрдиे рдХी।
(iii) (рдХ) рддрдеा (рдЦ) рджोрдиों рдлोрд░ рдПंрдб рдХ्рд░ांрд╕ рд╡िрдзि (рдЗंрдЧрд▓िрд╢), рдоिрд▓ाрди рдЪिрд╣्рди рд╡िрдзि (рд╣िंрджी)
(iv) (рдШ) рд╕ंрдЪрдпी рдЖрд╡ृрдд्рддि рдЕंрдХिрдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै।
(v) (рдЦ) рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рд╡िрдзि

рдк्рд░реж 2. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рд▓рдЧрднрдЧ 30 рд╢рдм्рджों рдоें рджीрдЬिрдП|
(i) рдЖंрдХрдб़ा рдФрд░ рд╕ूрдЪрдиा рдХे рдмीрдЪ рдЕंрддрд░ рдмрддाрдЗрдП।
рдЙрдд्рддрд░: рдЖंрдХрдб़ा, рд╕ंрдЦ्рдпाрдд्рдордХ рд╕ूрдЪрдиा рдХो рдХрд╣рддे рд╣ैं। рд▓ेрдХिрди рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╕ूрдЪрдиा рд╕ंрдЦ्рдпाрдд्рдордХ рд╣ो рдпрд╣ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдирд╣ीं рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рд╕ूрдЪрдиा-рдЧुрдгाрдд्рдордХ, рдоाрдд्рд░ाрдд्рдордХ рдЕрдерд╡ा рд╡िрд╡рд░рдгाрдд्рдордХ рднी рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै।
(ii) рдЖंрдХрдб़ों рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं?
рдЙрдд्рддрд░: рднौрдЧोрд▓िрдХ рдкрд░िрдШрдЯрдиाрдУं, рдоाрдирд╡ीрдп рдХ्рд░िрдпाрдУं рддрдеा рдЙрдирдХे рдмीрдЪ рдЕंрддрд░्рд╕ंрдмंрдзों рдХा рд╕ंрдЦ्рдпाрдд्рдордХ рдЕрдерд╡ी рдоाрдд्рд░ाрдд्рдордХ рдоाрдкрди рдЖंрдХрдб़े рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं। рджूрд╕рд░े рд╢рдм्рджों рдоें рд╕ंрдЦ्рдпाрдд्рдордХ рд╕ूрдЪрдиाрдПँ рдЖंрдХрдб़े рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ैं।
(iii) рдПрдХ рддाрд▓िрдХा рдоें рдкाрдж рдЯिрдк्рдкрдгी рд╕े рдХ्рдпा рд▓ाрдн рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░: рдХिрд╕ी рднी рддाрд▓िрдХा рдХे рдиीрдЪे рддाрд▓िрдХा рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдЖंрдХрдб़ों рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╕ूрдЪрдиा (foot note) рд▓िрдЦी рдЬाрддी рд╣ै। рддрдеा рддाрд░े (*) рдХा рдЪिрд╣्рди рд▓рдЧाрдХрд░ рд╕्рд░ोрдд рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рджी рдЬाрддी рд╣ै।
(iv) рдЖंрдХрдб़ों рдХे рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╕्рд░ोрддों рд╕े рдЖрдкрдХा рдХ्рдпा рддाрдд्рдкрд░्рдп рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░: рдЬो рдЖंрдХрдбे рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд░ूрдк рд╕े рдЕрдерд╡ा рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рд╕рдоूрд╣ рдж्рд╡ाрд░ा, рдХिрд╕ी рд╕ंрд╕्рдеा рдпा рд╕ंрдЧрдарди рдж्рд╡ाрд░ा рдПрдХрдд्рд░िрдд рдХिрдП।
рдЬाрддे рд╣ैं, рдЙрди्рд╣ें ‘рдЖंрдХрдб़ों рдХे рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╕्рд░ोрдд’ рдХрд╣рддे рд╣ैं।
(v) рдж्рд╡िрддीрдпрдХ рдЖंрдХрдб़ों рдХे рдкाँрдЪ рд╕्рд░ोрдд рдмрддाрдЗрдП।
рдЙрдд्рддрд░: рдЬो рдЖंрдХрдб़े рдХिрд╕ी рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЕрдерд╡ा рдЕрдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╕ाрдзрдиों рдпा рд╕्рд░ोрддों рдЬैрд╕े-рд╕рд░рдХाрд░ी, рдЕрд░्рдзрд╕рд░рдХाрд░ी, рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп, рдиिрдЬी рдк्рд░рдХाрд╢рди, рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░, рдЧैрд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рдк्рд░рд▓ेрдЦों рдж्рд╡ाрд░ा рдПрдХрдд्рд░ рдХिрдП рдЬाрддे рд╣ैं, рдЙрди्рд╣ें рдж्рд╡िрддीрдпрдХ рд╕्рд░ोрдд рдХрд╣рддे рд╣ैं। рднाрд░рддीрдп рдпोрдЬрдиा рдЖрдпोрдЧ, рднाрд░рдд рдХा рдЬрдирдЧрдгрдиा рд╡िрднाрдЧ, рднाрд░рддीрдп рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рд╡िрднाрдЧ, рдХृрд╖ि рд╡िрднाрдЧ। рдк्рд░рддिрд╡рд░्рд╖ рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЖंрдХрдб़ों рдХो рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं।
(vi) рдЖрд╡ृрдд्рддि рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдХी рдЕрдкрд╡рд░्рддी рд╡िрдзी рдХ्рдпा рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░: рдЖрд╡ृрдд्рддि рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдХी рдЕрдкрд╡рд░्рддी рд╡िрдзि рдоें рдПрдХ рд╡рд░्рдЧ рдХी рдЙрдЪ्рдЪ рд╕ीрдоा рдЕрдЧрд▓े рд╡рд░्рдЧ рдХी рдиिрдо्рди рд╕ीрдоा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬैрд╕े – (10 – 20) рд╡рд░्рдЧ рдХी рдЙрдЪ्рдЪ рд╕ीрдоा-20 рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЕрдЧрд▓े рд╡рд░्рдЧ (20-30) рдоें рдпрд╣ी 20 рдиिрдо्рди рд╕ीрдоा рдкрд░ рд╣ै। рдЕрддः 20 рдХो рдиिрдо्рди рд╕ीрдоा | рдкрд░ рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рди рдХि рдЙрдЪ्рдЪ рд╕ीрдоा рдкрд░। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЗрд╕ рд╡िрдзि рдХो рдЕрдкрд╡рд░्рддी рд╡िрдзि рдХрд╣рддे рд╣ैं।

рдк्рд░реж 3. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рд▓рдЧрднрдЧ 125 рд╢рдм्рджों рдоें рджीрдЬिрдП।
(i) рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдФрд░ рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЕрднिрдХрд░рдгों рдХी рдЪрд░्рдЪा рдХीрдЬिрдП рдЬрд╣ाँ рд╕े рдж्рд╡िрддीрдпрдХ рдЖंрдХрдб़े рдПрдХрдд्рд░ рдХिрдП рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं।
рдЙрдд्рддрд░: рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ंрд╕्рдеाрдиों рд╕े – рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдоंрдд्рд░ाрд▓рдпों рд╡ рд╡िрднाрдЧों; рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ों рдХे рдк्рд░рдХाрд╢рди рдФрд░ рдЬिрд▓ों рдХे рдмुрд▓ेрдЯिрди рдж्рд╡िрддीрдпрдХ рд╕ूрдЪрдиाрдУं рдХे рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕्рд░ोрдд рд╣ैं। рдЗрдирдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рднाрд░рдд рдХे рдорд╣ाрдкंрдЬीрдпрдХ рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рднाрд░рдд рдХी рдЬрдирдЧрдгрдиा, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдк्рд░рддिрджрд░्рд╢ рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ, рднाрд░рддीрдп рдоौрд╕рдо рд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╡िрднाрдЧ рдХी рдоौрд╕рдо рд░िрдкोрд░्рдЯ, рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ों рдж्рд╡ рд░ाрд░ा рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╕ांрдЦ्рдпिрдХीрдп рд╕ाрд░ांрд╢ рдФрд░ рд╡िрднिрди्рди рдЖрдпोрдЧों рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЖрд╡рдзिрдХ рд░िрдкोрд░्рдЯ рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै।
рдЕрд░्рдз рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ंрд╕्рдеाрди – рдЗрд╕ рд╢्рд░ेрдгी рдоें рдирдЧрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░ाрдзिрдХрд░рдгों рд╡िрднिрди्рди рдирдЧрд░ рдиिрдЧрдоों, рдирдЧрд░ рдкाрд▓िрдХाрдУं рд╡ рдЬिрд▓ा рдкрд░िрд╖рджों рдж्рд╡ाрд░ा рдЬाрд░ी рдЖंрдХрдб़े рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд╢рдиों рд╡ рд░िрдкोрд░्рдЯों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЕрднिрдХрд░рдг-рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдк्рд░рдХाрд╢рдиों рдоें рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рд░िрдкोрд░्рдЯ рд╣ोрддी рд╣ैं। рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдЕрднिрдХрд░рдгों рдЬैрд╕े-рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╢ैрдХ्рд╖рдгिрдХ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рддрдеा рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕ंрдЧрдарди (UNESCO), рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╡िрдХाрд╕ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо (UNDP), рд╡िрд╢्рд╡ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ंрдЧрдарди (WHO), рдЦाрдж्рдп рдПрд╡ं рдХृрд╖ि рдкрд░िрд╖рдж (FAO), рдЖрджि рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░िрдкोрд░्рдЯ рдФрд░ рдоोрдиोрдЧ्рд░ाрдл рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдП рдЬाрддे рд╣ैं। рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЖрд╡рдзिрдХ рдк्рд░рдХाрд╢рди рдЬैрд╕े-рдбैрдоोрдЧ्рд░ाрдлिрдХ рдЗрдпрд░ рдмुрдХ, рд╕्рдЯेрдЯिрд╕्рдЯीрдХрд▓ рдЗрдпрд░ рдмुрдХ рддрдеा рдоाрдирд╡ рд╡िрдХाрд╕ рд░िрдкोрд░्рдЯ рдЖрджि। рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЕрднिрдХрд░рдгों рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░िрдкोрд░्рдЯ рдж्рд╡िрддीрдпрдХ рдЖंрдХрдб़ों рдХे рдПрдХрдд्рд░िрдХрд░рдг рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕्рд░ोрдд рд╣ैं।
(ii) рд╕ूрдЪрдХांрдХ рдХा рдХ्рдпा рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ै। рд╕ूрдЪрдХांрдХ рдХो рдкрд░िрдХрд▓рди рдХो рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рдмрддाрдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдЙрджाрд╣рд░рдг рд▓ीрдЬिрдП рдФрд░ рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдХो рджिрдЦाрдЗрдП।
рдЙрдд्рддрд░: рд╕ूрдЪрдХांрдХ рдПрдХ рд╕ांрдЦ्рдпिрдХीрдп рдоाрдк рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рд╕рдордп рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд╡िрднिрди्рди рдЪрд░ों рдоें рд╣ुрдП рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдХो рдЙрдирдХी рднौрдЧोрд▓िрдХ рд╕्рдеिрддि рддрдеा рджूрд╕рд░ी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░, рдоाрдкрдиे рдХे рд▓िрдП рдкрд░िрдХрд▓िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕्рдорд░рдг рд░рд╣े рдХि рд╕ूрдЪрдХांрдХ рди рдХेрд╡рд▓ рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рд╣ुрдП рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдХी рдоाрдк рдХрд░рддा рд╣ै рдмрд▓्рдХि рд╡िрднिрди्рди рд╕्рдеाрдиों, рдирдЧрд░ों, рджेрд╢ों рдоें рд╣ो рд░рд╣े рд╡िрднिрди्рди рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдкों, рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╕ंрдмंрдзि рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों, рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдоें рд╣ो рд░рд╣े рд╡िрдХाрд╕ рд╡ рд╡ृрдж्рдзि рдХा рддुрд▓рдиाрдд्рдордХ рд╡िрд╡рд░рдг рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╕ूрдЪрдХांрдХ рдХा рд╡्рдпाрдкрдХ рдЙрдкрдпोрдЧ рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░, рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдоें рд▓ाрдЧрдд рд╡ рдоाрдд्рд░ा рдоें рдЖрдП рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдХो рджेрдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕ूрдЪрдХांрдХ рдкрд░िрдХрд▓рди рдХी рд╡िрднिрди्рди рд╡िрдзिрдпों рдоें рд╕ाрдзाрд░рдг рд╕рдоुрдЪ्рдЪ рд╡िрдзि рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдЙрдкрдпोрдЧ рдоें рд▓ाрдИ рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕े рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ूрдд्рд░ рд╕े рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рддे рд╣ैं।

рд╕ाрдзाрд░рдгрддрдпा рдЖрдзाрд░ рд╡рд░्рд╖ рдХा рдоूрд▓्рдп 100 рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕ी рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕ूрдЪрдХांрдХ рдХी рдЧрдгрдиा рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдЬैрд╕े – рджी рдЧрдИ рд╕ाрд░рдгी рдоें рдЖрдзाрд░ рд╡рд░्рд╖ 1980-81 рдХो рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै।
рд╕ाрд░рдгी-рднाрд░рдд рдоें рд▓ौрд╣ рдЕрдпрд╕्рдХ рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдоें рд╣ुрдП рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХो рджрд░्рд╢ाрдпा рдЧрдпा рд╣ै।

0 comments: