NCERT Solutions for Class 12 Geography India: People and Economy Chapter 9 Planning and Sustainable Development in Indian Context (Hindi Medium)
เค เคญ्เคฏाเคธ เคช्เคฐเคถ्เคจ (เคชाเค ्เคฏเคชुเคธ्เคคเค เคธे)
เคช्เคฐเฅฆ 1. เคจीเคे เคฆिเค เคเค เคाเคฐ เคตिเคเคฒ्เคชों เคฎें เคธे เคธเคนी เคเคค्เคคเคฐ เคो เคुเคจिเค।
(i) เคช्เคฐเคฆेเคถीเคฏ เคจिเคฏोเคเคจ เคा เคธंเคฌंเคง เคนै
(เค) เคเคฐ्เคฅिเค เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคे เคตिเคญिเคจ्เคจ เคธेเค्เคเคฐों เคा เคตिเคाเคธ
(เค) เค्เคทेเคค्เคฐ เคตिเคถेเคท เคे เคตिเคाเคธ เคा เคเคชाเคเคฎ
(เค) เคชเคฐिเคตเคนเคจ เคเคฒ เคคंเคค्เคฐ เคฎें เค्เคทेเคค्เคฐीเคฏ เค
ंเคคเคฐ
(เค) เค्เคฐाเคฎीเคฃ เค्เคทेเคค्เคฐों เคा เคตिเคाเคธ
(ii) เคเคเฅฆเคीเฅฆเคกीเฅฆเคชीเฅฆ เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคฎें เคธे เคिเคธ เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคตเคฐ्เคฃिเคค เคนै?
(เค) เคธเคฎเคจ्เคตिเคค เคชเคฐ्เคฏเคเคจ เคตिเคाเคธ เคช्เคฐोเค्เคฐाเคฎ
(เค) เคธเคฎเคจ्เคตिเคค เคฏाเคค्เคฐा เคตिเคाเคธ เคช्เคฐोเค्เคฐाเคฎ
(เค) เคธเคฎเคจ्เคตिเคค เคเคจเคाเคคीเคฏ เคตिเคाเคธ เคช्เคฐोเค्เคฐाเคฎ
(เค) เคธเคฎเคจ्เคตिเคค เคชเคฐिเคตเคนเคจ เคตिเคाเคธ เคช्เคฐोเค्เคฐाเคฎ
(iii) เคंเคฆिเคฐा เคाँเคงी เคจเคนเคฐ เคเคฎाเคจ เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคธเคคเคค เคชोเคทเคฃीเคฏ เคตिเคाเคธ เคे เคฒिเค เคเคจเคฎें เคธे เคौเคจ-เคธा เคธเคฌเคธे เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคाเคฐเค เคนै
(เค) เคृเคทि เคตिเคाเคธ
(เค) เคชाเคฐिเคคंเคค्เคฐ-เคตिเคाเคธ
(เค) เคชเคฐिเคตเคนเคจ เคตिเคाเคธ
(เค) เคญूเคฎि เคเคชเคจिเคตेเคถเคจ
เคเคค्เคคเคฐ:
(i) (เค) เค्เคทेเคค्เคฐ เคตिเคถेเคท เคे เคตिเคाเคธ เคा เคเคชाเคเคฎ
(ii) (เค) เคธเคฎเคจ्เคตिเคค เคเคจเคाเคคीเคฏ เคตिเคाเคธ เคช्เคฐोเค्เคฐाเคฎ
(iii) (เค) เคृเคทि เคตिเคाเคธ
เคช्เคฐเฅฆ 2. เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคช्เคฐเคถ्เคจों เคे เคเคค्เคคเคฐ เคฒเคเคญเค 30 เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคฆें।
(i) เคญเคฐเคฎौเคฐ เคเคจเคाเคคीเคฏ เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคธเคฎเคจ्เคตिเคค เคเคจเคाเคคीเคฏ เคตिเคाเคธ เคाเคฐ्เคฏเค्เคฐเคฎ เคे เคธाเคฎाเคिเค เคฒाเคญ เค्เคฏा เคนैं?
เคเคค्เคคเคฐ: เคญเคฐเคฎौเคฐ เคเคจเคाเคคीเคฏ เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคธเคฎเคจ्เคตिเคค เคเคจเคाเคคीเคฏ เคตिเคाเคธ เคाเคฐ्เคฏเค्เคฐเคฎ เคे เคฒाเคू เคนोเคจे เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เคธाเคฎाเคिเค เคฒाเคญों เคฎें เคธाเค्เคทเคฐเคคा เคฆเคฐ เคฎें เคคेเคी เคธे เคตृเคฆ्เคงि, เคฒिंเค เค
เคจुเคชाเคค เคฎें เคธुเคงाเคฐ เคคเคฅा เคฌाเคฒ-เคตिเคตाเคน เคฎें เคเคฎी เคถाเคฎिเคฒ เคนै। เคเคธ เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคธ्เคค्เคฐी เคธाเค्เคทเคฐเคคा เคฆเคฐ 1971 เคฎें 1.88% เคธे เคฌเคข़เคเคฐ 2001 เคฎें 42.83% เคนो เคเค เคฅी।
(ii) เคธเคคเคค เคชोเคทเคฃीเคฏ เคตिเคाเคธ เคी เคธंเคเคฒ्เคชเคจा เคो เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เคเคฐें।
เคเคค्เคคเคฐ: เคตिเคถ्เคต เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคเคฐ เคตिเคाเคธ เคเคฏोเค (WECD) เคจे เคธเคคเคค เคชोเคทเคฃीเคฏ เคตिเคाเคธ เคो 1987 เคเฅฆ เคฎें เค
เคตเคฐ เคॉเคฎเคจ เคซ्เคฏूเคเคฐ เคจाเคฎเค เคฐिเคชोเคฐ्เค เคฎें เคเคธ เคคเคฐเคน เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เคिเคฏा เคฅा-“เคเค เคเคธा เคตिเคाเคธ เคिเคธเคฎें เคญเคตिเคท्เคฏ เคฎें เคเคจे เคตाเคฒी เคชीเคข़िเคฏों เคी เคเคตเคถ्เคฏเคเคคा เคชूเคฐ्เคคि เคो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคिเค เคฌिเคจा เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคชीเคข़ी เคฆ्เคตाเคฐा เค
เคชเคจी เคเคตเคถ्เคฏเคเคคाเคं เคी เคชूเคฐ्เคคि เคเคฐเคจा เคนै।”
(iii) เคंเคฆिเคฐा เคांเคงी เคจเคนเคฐ เคเคฎाเคจ เค्เคทेเคค्เคฐ เคा เคธिंเคाเค เคชเคฐ เค्เคฏा เคธเคाเคฐाเคค्เคฎเค เคช्เคฐเคญाเคต เคชเคก़ा?
เคเคค्เคคเคฐ: เคंเคฆिเคฐा เคांเคงी เคจเคนเคฐ เคเคฎाเคจ เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคจเคนเคฐों เคฆ्เคตाเคฐा เคธिंเคिเคค เค्เคทेเคค्เคฐ เคे เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคธे เคฌोเคฏे เคเค เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคนुเค เคนै เคคเคฅा เคซเคธเคฒों เคी เคธเคเคจเคคा เคฎें เคตृเคฆ्เคงि เคนुเค เคนै। เคฏเคนाँ เคी เคชांเคฐเคชเคฐिเค เคซเคธเคฒों เคเคจा, เคฌाเคเคฐा เคเคฐ เค्เคตाเคฐ เคा เคธ्เคฅाเคจ เคेเคนूँ, เคเคชाเคธ,เคฎूंเคเคซเคฒी เคเคฐ เคाเคตเคฒ เคจे เคฒे เคฒिเคฏा เคนै เคोเคि เคธเคเคจ เคธिंเคाเค เคा เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคนै।
เคช्เคฐเฅฆ 3. เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคช्เคฐเคถ्เคจों เคे เคเคค्เคคเคฐ เคฒเคเคญเค 150 เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคฆें।
(i) เคธूเคा เคธंเคญाเคตी เค्เคทेเคค्เคฐ เคाเคฐ्เคฏเค्เคฐเคฎ เคชเคฐ เคธंเค्เคทिเคช्เคค เคिเคช्เคชเคฃी เคฒिเคें। เคฏเคน เคाเคฐ्เคฏเค्เคฐเคฎ เคฆेเคถ เคฎें เคถुเคท्เค เคญूเคฎि เคृเคทि เคตिเคाเคธ เคฎें เคैเคธे เคธเคนाเคฏเค เคนै?
เคเคค्เคคเคฐ: เคธूเคा เคธंเคญाเคตी เค्เคทेเคค्เคฐ เคाเคฐ्เคฏเค्เคฐเคฎ เคा เคถुเคญांเคฐเคญ เคौเคฅी เคชंเคเคตเคฐ्เคทीเคฏ เคฏोเคเคจा เคฎें เคนुเค। เคเคธเคा เคเคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคธूเคा เคธंเคญाเคตी เค्เคทेเคค्เคฐों เคฎें เคฒोเคों เคो เคฐोเคเคाเคฐ เคเคชเคฒเคฌ्เคง เคเคฐเคตाเคจा เคคเคฅा เคธूเคे เคे เคช्เคฐเคญाเคต เคो เคเคฎ เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เคเคค्เคชाเคฆเคจ เคे เคธाเคงเคจों เคो เคตिเคเคธिเคค เคเคฐเคจा เคฅा। เคिंเคคु เคฌाเคฆ เคฎें เคเคธเคฎें เคธिंเคाเค เคชเคฐिเคฏोเคเคจाเคं เคญूเคฎि เคตिเคाเคธ เคाเคฐ्เคฏเค्เคฐเคฎों, เคตเคจीเคเคฐเคฃ, เคเคฐाเคाเคน เคตिเคाเคธ เคคเคฅा เคเคงाเคฐเคญूเคค เค्เคฐाเคฎीเคฃ เค
เคตเคธंเคฐเคเคจा เคैเคธे-เคตिเคฆ्เคฏुเคค, เคธเคก़เคों, เคฌाเค़ाเคฐ, เคเคฃ เคธुเคตिเคงाเคं เคต เคธेเคตाเคं เคชเคฐ เคोเคฐ เคฆिเคฏा เคเคฏा เคนै। เคเคจ เค्เคทेเคค्เคฐों เคा เคตिเคाเคธ เคเคฐเคจे เคी เคฐเคฃเคจीเคคिเคฏों เคฎें เคธเคฎเคจ्เคตिเคค เคเคฒ เคธंเคญเคฐ เคตिเคाเคธ เคाเคฐ्เคฏเค्เคฐเคฎ เค
เคชเคจाเคจा เคถाเคฎिเคฒ เคนै। เคเคธเคे เค
เคฒाเคตा เคเคฒ, เคฎिเค्เคी, เคชौเคงों, เคฎाเคจเคต เคคเคฅा เคชเคถु เคเคจเคธंเค्เคฏा เคे เคฌीเค เคชाเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคीเคฏ เคธंเคคुเคฒเคจ, เคชुเคจ:เคธ्เคฅाเคชเคจ เคชเคฐ เค
เคงिเค เคง्เคฏाเคจ เคฆिเคฏा เคाเคจा เคाเคนिเค।
1967 เคเฅฆ เคฎें เคฏोเคเคจा เคเคฏोเค เคจे เคฆेเคถ เคฎें 67 เคिเคฒों เคी เคชเคนเคाเคจ เคชूเคฐ्เคฃ เคฏा เคंเคถिเค เคธूเคा เคธंเคญाเคตी เคिเคฒों เคे เคฐूเคช เคฎें เคी เคนै। 1972 เคเฅฆ เคฎें เคธिंเคाเค เคเคฏोเค เคจे 30% เคธिंเคिเคค เค्เคทेเคค्เคฐ เคा เคฎाเคชเคฆंเคก เคฒेเคเคฐ เคธूเคा เคธंเคญाเคตी เค्เคทेเคค्เคฐों เคा เคชเคฐिเคธीเคฎเคจ เคिเคฏा เคนै। เคเคธเคे เค
ंเคคเคฐ्เคเคค เคฐाเคเคธ्เคฅाเคจ, เคुเคเคฐाเคค, เคชเคถ्เคिเคฎी เคฎเคง्เคฏ เคช्เคฐเคฆेเคถ, เคฎเคนाเคฐाเคท्เค्เคฐ เคे เคฎเคฐाเค เคตाเคก़ा เค्เคทेเคค्เคฐ, เคंเคง्เคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ เคे เคฐाเคฏเคฒเคธीเคฎा เคต เคคेเคฒंเคाเคจा เคชเค ाเคฐ, เคเคฐ्เคจाเคเค เคชเค ाเคฐ เคคเคฅा เคคเคฎिเคฒเคจाเคกु เคी เคเค्เค เคญूเคฎि เคเคตं เคंเคคเคฐिเค เคญाเค เคे เคถुเคฌ्เค เคเคฐ เค
เคฐ्เคง-เคถुเคท्เค เคญाเคों เคฎें เคซैเคฒे เคนुเค เคนैं। เคชंเคाเคฌ, เคนเคฐिเคฏाเคฃा เคเคฐ เคเคค्เคคเคฐी เคฐाเคเคธ्เคฅाเคจ เคे เคธूเคा เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เค्เคทेเคค्เคฐ เคธिंเคाเค เคे เคช्เคฐเคธाเคฐ เคे เคाเคฐเคฃ เคธूเคे เคธे เคฌเค เคाเคคे เคนैं।
(ii) เคंเคฆिเคฐा เคांเคงी เคจเคนเคฐ เคเคฎाเคจ เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคธเคคเคค เคชोเคทเคฃीเคฏ เคตिเคाเคธ เคो เคฌเคข़ाเคตा เคฆेเคจे เคे เคฒिเค เคเคชाเคฏ เคธुเคाเคँ।
เคเคค्เคคเคฐ: เคंเคฆिเคฐा เคांเคงी เคจเคนเคฐ เคिเคธे เคชเคนเคฒे เคฐाเคเคธ्เคฅाเคจ เคจเคนเคฐ เคเคนा เคाเคคा เคฅा, เคจ เคेเคตเคฒ เคญाเคฐเคค เคฎें เคฌเคฒ्เคि เคตिเคถ्เคต เคे เคธเคฌเคธे เคฌเคก़े เคจเคนเคฐ เคคंเคค्เคฐों เคฎें เคธे เคเค เคนै। 1948 เคเฅฆ เคฎें เคॅเคตเคฐ เคธेเคจ เคฆ्เคตाเคฐा เคธंเคเคฒ्เคชिเคค เคฏเคน เคจเคนเคฐ เคชเคฐिเคฏोเคเคจा 31 เคฎाเคฐ्เค 1958 เคเฅฆ เคो เคช्เคฐाเคฐंเคญ เคนुเค। เคธเคคเคฒुเค เคเคตं เคต्เคฏाเคธ เคจเคฆी เคे เคเคฒ เคो เคชंเคाเคฌ เคे เคนเคฐिเคे เคจाเคฎเค เคฌाँเคง เคชเคฐ เคฐोเคเคเคฐ เคฏเคน เคจเคนเคฐ เคจिเคाเคฒी เคเค เคนै เคिเคธเคธे เคฐाเคเคธ्เคฅाเคจ เคे เคฅाเคฐ เคฎเคฐुเคธ्เคฅเคฒ เคी 19.63 เคฒाเค เคนेเค्เคेเคฏเคฐ เคृเคทिเคฏोเค्เคฏ เคเคฎाเคจ เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคธिंเคाเค เคी เคธुเคตिเคงा เคช्เคฐเคฆाเคจ เคเคฐ เคฐเคนी เคนै। เคเคธ เคจเคนเคฐ เคคंเคค्เคฐ เคी เคुเคฒ เคฒंเคฌाเค 9060 เคिเคฎी เคนै। เคเคธ เคจเคนเคฐ เคा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคाเคฐ्เคฏ เคฆो เคเคฐเคฃों เคฎें เคชूเคฐा เคिเคฏा เคเคฏा เคนै। เคเคฐเคฃ-I เคे เคเคฎाเคจ เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคธिंเคाเค เคी เคถुเคฐुเคเคค 1960 เคे เคฆเคถเค เคฎें เคเคฌเคि เคเคฐเคฃ-II เคฎें เคธिंเคाเค 1980 เคे เคฆเคถเค เคे เคฎเคง्เคฏ เคฎें เคเคฐंเคญ เคนुเค เคฅी। เคเคธ เคจเคนเคฐ เคे เคเคฎाเคจ เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคธเคคเคค เคชोเคทเคฃीเคฏ เคตिเคाเคธ เคो เคฌเคข़ाเคตा เคฆेเคจे เคตाเคฒे เคช्เคฐเคธ्เคคाเคตिเคค 7 เคเคชाเคฏों เคฎें เคธे เคชाँเค เคเคชाเคฏ เคชाเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคीเคฏ เคธंเคคुเคฒเคจ เคो เคชुเคจः เคธ्เคฅाเคชिเคค เคเคฐเคจे เคชเคฐ เคฌเคฒ เคฆेเคคे เคนैं, เคैเคธे
(i) เคเคฒ เคช्เคฐเคฌंเคงเคจ เคจीเคคि เคा เคเค ोเคฐเคคा เคธे เคाเคฐ्เคฏाเคจ्เคตเคฏเคจ เคเคฐเคจा เคคाเคि เคซเคธเคฒ เคฐเค्เคทเคฃ เคธिंเคाเค เคต เคเคฐाเคाเคน เคตिเคाเคธ เคी เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคी เคा เคธเคे।
(ii) เคเคธ เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคเคฒ เคธเคเคจ เคซเคธเคฒों เคो เคจเคนीं เคฌोเคฏा เคाเคจा เคाเคนिเค เคฌเคฒ्เคि เคฌाเคाเคคी เคृเคทि เคฎें เคเค्เคे เคซเคฒों เคी เคेเคคी เคเคฐเคจी เคाเคนिเค।
(iii) เคเคฎाเคจ เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคจเคนเคฐ เคे เคเคฒ เคा เคธเคฎाเคจ เคตिเคคเคฐเคฃ เคนोเคจा เคाเคนिเค เคคเคฅा เคฎाเคฐ्เค เคฎें เคฌเคนเคคे เคเคฒ เคी เค्เคทเคคि เคो เคเคฎ เคเคฐเคจे เคे เคเคชाเคฏ เคिเค เคाเคจे เคाเคนिเค; เคैเคธे-เคจाเคฒों เคो เคชเค्เคा เคเคฐเคจा, เคญूเคฎि เคตिเคाเคธ เคคเคฅा เคธเคฎเคคเคฒเคจ เคเคตं เคฌाเคก़เคฌंเคฆी เคชเคฆ्เคงเคคि เคฒाเคू เคเคฐเคจी เคाเคนिเค।
(iv) เคเคฒाเค्เคฐांเคค (เคเคนเคจ เคธिंเคाเค เคธे เคเคฒเคญเคฐाเคต) เคเคตं เคฒเคตเคฃเคคा เคธे เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคญूเคฎि เคा เคชुเคจเคฐुเคฆ्เคตाเคฐ เคिเคฏा เคाเคจा เคाเคนिเค।
(v) เคตเคจीเคเคฐเคฃ, เคตृเค्เคทों เคी เคฐเค्เคทเคฃ เคฎेเคเคฒा เคा เคตिเคाเคธ เคคเคฅा เคเคฐाเคाเคน เคตिเคाเคธ เคे เค
เคฒाเคตा เคชाเคฐिเคคंเคค्เคฐ-เคตिเคाเคธ เคชเคฐ เคोเคฐ เคฆेเคจा เคाเคนिเค।
(vi) เคเคธ เค्เคทेเคค्เคฐ เคे เคเคฐ्เคฅिเค เคฐूเคช เคธे เคเคฎเคोเคฐ เคญू-เคเคตंเคिเคฏों เคो เคृเคทि เคे เคฒिเค เคตिเคค्เคคीเคฏ เคเคตं เคธंเคธ्เคฅाเคเคค เคธเคนाเคฏเคคा เคฎिเคฒเคจी เคाเคนिเค।
(vii) เคेเคตเคฒ เคृเคทि เคเคฐ เคชเคถुเคชाเคฒเคจ เคे เคตिเคाเคธ เคธे เคธเคคเคค เคชोเคทเคฃीเคฏ เคตिเคाเคธ เคธंเคญเคต เคจเคนीं เคนै, เคฌเคฒ्เคि เค
เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคे เค
เคจ्เคฏ เคธेเค्เคเคฐों เคा เคญी เคฏเคนाँ เคตिเคाเคธ เคिเคฏा เคाเคจा เคाเคนिเค เคคाเคि เคृเคทि เคธेเคตा เคेंเคฆ्เคฐों เคเคฐ เคตिเคชเคฃเคจ เคेंเคฆ्เคฐों เคे เคฌीเค เคช्เคฐเคाเคฐ्เคฏाเคค्เคฎเค เคธंเคฌंเคง เคฌเคจ เคธเคें।