NCERT Solutions for Class 12 Geography Practical Work in Geography Chapter 2 Data Processing (Hindi Medium)

 


NCERT Solutions for Class 12 Geography Practical Work in Geography Chapter 2 Data Processing (Hindi Medium)

เค…เคญ्เคฏाเคธ เคช्เคฐเคถ्เคจ (เคชाเค ्เคฏเคชुเคธ्เคคเค• เคธे)

เคช्เคฐเฅฆ 1. เคจिเคฎ्เคจांเค•िเคค เคšाเคฐ เคตिเค•เคฒ्เคชों เคฎें เคธे เคธเคนी เคตिเค•เคฒ्เคช เคšुเคจिเค
(i) เค•ेंเคฆ्เคฐीเคฏ เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เค•ा เคœो เคฎाเคช เคšเคฐเคฎ เคฎूเคฒ्เคฏों เคธे เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคจเคนीं เคนोเคคा เคนै เคตเคน เคนै
(เค•) เคฎाเคง्เคฏ
(เค–) เคฎाเคง्เคฏ เคคเคฅा เคฌเคนुเคฒเค•
(เค—) เคฌเคนुเคฒเค•
(เค˜) เคฎाเคง्เคฏिเค•ा
(ii) เค•ेंเคฆ्เคฐीเคฏ เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เค•ा เคตเคน เคฎाเคช เคœो เค•िเคธी เคตिเคคเคฐเคฃ เค•े เค‰เคญเคฐे เคญाเค— เคธे เคนเคฎेเคถा เคธंเคชाเคคी เคนोเค—ा เคตเคน เคนै
(เค•) เคฎाเคง्เคฏिเค•ा
(เค–) เคฎाเคง्เคฏ เคคเคฅा เคฌเคนुเคฒเค•
(เค—) เคฎाเคง्เคฏ
(เค˜) เคฌเคนुเคฒเค•
(iii) เค‹เคฃाเคค्เคฎเค• เคธเคนเคธंเคฌंเคง เคตाเคฒे เคช्เคฐเค•ीเคฐ्เคฃ เค…ंเค•เคจ เคฎें เค…ंเค•िเคค เคฎाเคจों เค•े เคตिเคคเคฐเคฃ เค•ी เคฆिเคถा เคนोเค—ी
(เค•) เคŠเคชเคฐ เคฌाเคँ เคธे เคจीเคšे เคฆाเคँ
(เค–) เคจीเคšे เคฌाเคँ เคธे เคŠเคชเคฐ เคฆाเคँ
(เค—) เคฌाเคँ เคธे เคฆाเคँ
(เค˜) เคŠเคชเคฐ เคธे เคฆाँเค เคธे เคจीเคšे เคฌाเคँ

เค‰เคค्เคคเคฐ:
(i) (เค˜) เคฎाเคง्เคฏिเค•ा
(ii) (เค–) เคฎाเคง्เคฏ เคคเคฅा เคฌเคนुเคฒเค• ।
(iii) (เค•) เคŠเคชเคฐ เคฌाเคँ เคธे เคจीเคšे เคฆाเคँ

เคช्เคฐเฅฆ 2. เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคช्เคฐเคถ्เคจों เค•े เค‰เคค्เคคเคฐ เคฒเค—เคญเค— 30 เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคฆीเคœिเค
(i) เคฎाเคง्เคฏ เค•ो เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เค•ीเคœिเค?
เค‰เคค्เคคเคฐ: เค•िเคธी เคšเคฐ/เคฎเคฆ เค•े เคตिเคญिเคจ्เคจ เคฎूเคฒ्เคฏों เค•ा เคธाเคงाเคฐเคฃ เค…ंเค•เค—เคฃिเคคीเคฏ เค”เคธเคค เคฎाเคง्เคฏ เค•เคนเคฒाเคคा เคนैं। เคฏเคน เค…เคงिเค•เคคเคฎ เคต เคจ्เคฏूเคจเคคเคฎ เคฎूเคฒ्เคฏों/ เคฎाเคจों เค•े เคฌीเคš เคเค• เคธ्เคฅिเคฐ เคฎूเคฒ्เคฏ เคนोเคคा เคนै।
(ii) เคฌเคนुเคฒเค• เค•े เค‰เคชเคฏोเค— เค•े เค•्เคฏा เคฒाเคญ เคนैं?
เค‰เคค्เคคเคฐ: เค•िเคธी เคถ्เคฐेเคฃी เคฎें เคœिเคธ เคฎाเคจ/เคฎूเคฒ्เคฏ เค•ी เคธเคฌเคธे เค…เคงिเค• เคชुเคจเคฐाเคตृเคค्เคคि เคนोเคคी เคนै เคตเคน เคฎाเคจ เคฌเคนुเคฒเค• เค•เคนเคฒाเคคा เคนै। เคฌเคนुเคฒเค• เคฎें เคตे เคฎाเคจ เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนोเคคे เคนैं เคœिเคจเค•ी เคชुเคจเคฐाเคตृเคค्เคคि เคธเคฐ्เคตाเคงिเค• เคฌाเคฐ เคนुเคˆ เคนै। เคฏे เคฎाเคจ เคช्เคฐाเคฏः เคถ्เคฐेเคฃी เค•े เคฎเคง्เคฏ เคฎें เคนोเคคे เคนैं। เค…เคคः เคฌเคนुเคฒเค• เคชเคฐ เคถ्เคฐेเคฃी เค•े เคšเคฐเคฎ เคฎूเคฒ्เคฏों/เคฎाเคจों เค•ा เคช्เคฐเคญाเคต เคจเคนीं เคชเคก़เคคा।
(iii) เคช्เคฐเค•ीเคฐ्เคฃเคจ เค•िเคธे เค•เคนเคคे เคนैं?
เค‰เคค्เคคเคฐ: เคฆो เคšเคฐों เค•े เคฌीเคš เคตिเคถिเคท्เคŸ เคธเคน เคธंเคฌंเคง เค…เคฅเคตा เคธाเคนเคšเคฐ्เคฏ เค•ो เคฆเคฐ्เคถाเคจे เค•े เคฒिเค เคฌเคจाเค เค—เค เคฐेเค–ा-เคšिเคค्เคฐों เค•ो เคช्เคฐเค•ीเคฐ्เคฃ เค†เคฐेเค– เค…เคฅเคตा เคช्เคฐเค•ीเคฐ्เคฃ เค…ंเค•เคจ เค•เคนเคคे เคนैं। เค‡เคธ เคฐेเค–ाเคšिเคค्เคฐ เคชเคฐ X เคคเคฅा Y เคฎाเคจों เค•ा เคฌिเค–เคฐाเคต เคช्เคฐเค•ीเคฐ्เคฃเคจ เค•เคนเคฒाเคคा เคนै।
(iv) เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•ो เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เค•ीเคœिเค।
เค‰เคค्เคคเคฐ: เค•ुเค› เคญौเค—ोเคฒिเค• เคชเคฐिเค˜เคŸเคจाเค“ं เค•े เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคœ्เคžाเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคฆो เคฏा เค…เคงिเค• เคšเคฐों เค•े เคฌीเคš เคธाเคนเคšเคฐ्เคฏ เค…เคฅเคตा เคชाเคฐเคธ्เคชเคฐिเค• เคจिเคฐ्เคญเคฐเคคा, เค‰เคจเค•ी เคช्เคฐเค•ृเคคि, เคฆिเคถा เคต เค—เคนเคจเคคा เค•ा เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เคนी เคธเคนเคธंเคฌंเคง เคนै।
(v) เคชूเคฐ्เคฃ เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•िเคธे เค•เคนเคคे เคนैं?
เค‰เคค्เคคเคฐ: เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•ी เคฆिเคถा เคต เค—เคนเคจเคคा เค•ा เคตिเคธ्เคคाเคฐ เค•िเคธी เคญी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เคฎें ± 1 เคธे เค…เคงिเค• เคจเคนीं เคนो เคธเค•เคคा। เคธเคนเคธंเคฌंเคง เคชूเคฐी 1 (เคเค•) เคนोเคจे เคชเคฐ (เคšाเคนे เคงเคจाเคค्เคฎเค• เคนो เคฏा เค‹เคฃाเคค्เคฎเค•) เค‡เคธे เคชूเคฐ्เคฃ เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•เคนा เคœाเคคा เคนै।
(vi) เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•ी เค…เคงिเค•เคคเคฎ เคธीเคฎाเคँ เค•्เคฏा เคนैं?
เค‰เคค्เคคเคฐ: เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•ी เค…เคงिเค•เคคเคฎ เคธीเคฎाเคँ -1 เคธे เคฒेเค•เคฐ +1 เค•े เคฌीเคš เค•ुเค› เคญी เคนो เคธเค•เคคी เคนै। เคฏเคน เคœिเคคเคจा เคถूเคจ्เคฏ (0) เค•े เคธเคฎीเคช เคนोเค—ी เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค‰เคคเคจा เคนी เค•เคฎเคœोเคฐ เคนोเค—ा เคคเคฅा เคœिเคคเคจा ± 1 เค•े เคชाเคธ เคนोเค—ी เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค‰เคคเคจा เคนी เคช्เคฐเค—ाเคข เค…เคฅเคตा เคธंเค˜เคจ เคนोเค—ा।

เคช्เคฐเฅฆ 3. เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคช्เคฐเคถ्เคจों เค•े เค‰เคค्เคคเคฐ เคฒเค—เคญเค— 125 เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคฆीเคœिเค|
(i) เค†เคฐेเค–ों เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคคเคฅा เคตिเคทเคฎ เคตिเคคเคฐเคฃों เคฎें เคฎाเคง्เคฏ, เคฎाเคง्เคฏिเค•ा เคคเคฅा เคฌเคนुเคฒเค• เค•ी เคธाเคชेเค•्เคทिเค• เคธ्เคฅिเคคिเคฏों เค•ी เคต्เคฏाเค–्เคฏा เค•ीเคœिเค।
เค‰เคค्เคคเคฐ: เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคตिเคคเคฐเคฃ เค•ी เคตिเคถेเคทเคคा เคนै เค•ि เค‡เคธเคฎें เคฎाเคง्เคฏ, เคฎाเคง्เคฏिเค•ा เคคเคฅा เคฌเคนुเคฒเค• เค•ा เคฎाเคจ เคธเคฎाเคจ เคนोเคคा เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคตिเคคเคฐเคฃ เคธเคฎเคฎिเคค เคนोเคคा เคนै। เค‡เคธเคฎें เค…เคงिเค•เคคเคฎ เค†เคตृเคค्เคคि เค•ा เคฎाเคจ, เคตिเคคเคฐเคฃ เค•े เคฎเคง्เคฏ เคฎें เคนोเคคा เคนै เคคเคฅा เค‡เคธ เคฌिंเคฆू เคธे เค†เคงी เค‡เค•ाเคˆเคฏाँ เคŠเคชเคฐ เคต เค†เคงी เคจीเคšे เคนोเคคी เคนैं। เค…เคคि เค‰เคš्เคš เคคเคฅा เค…เคคि เคจिเคฎ्เคจ เคฎूเคฒ्เคฏों เค•ी เคฌाเคฐंเคฌाเคฐเคคा เคฌเคนुเคค เคนी เค•เคฎ เคนोเคคी เคนैं। เคฆेเค–ें เคšिเคค्เคฐ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคตเค•्เคฐ เค†เคตृเคค्เคคिเคฏों เค•ो เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถिเคค เค•เคฐเคจे เคตाเคฒा เคฐेเค–ाเคšिเคค्เคฐ เค˜ंเคŸाเค•ाเคฐ เคตเค•्เคฐ เค•เคนเคฒाเคคा เคนै। เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคตเค•्เคฐ เคฎें เค†ंเค•เคก़ों เค•ी เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจเคถीเคฒเคคा เค•เคฎ เค…เคฅเคตा เค…เคงिเค• เคนो เคธเค•เคคी เคนै। เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคตเค•्เคฐ เค•ा เคเค• เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคนै-เคšिเคค्เคฐ A เคฎें เคงเคจाเคค्เคฎเค• เคตिเคทเคฎเคคा เคตाเคฒा เคตเค•्เคฐ เคฆिเค–ाเคฏा เค—เคฏा เคนै เคœिเคธเคฎें เคจिเคฎ्เคจ เคฎूเคฒ्เคฏों เค•ी เค†เคตृเคค्เคคिเคฏाँ เค…เคงिเค• เคคเคฅा เค…เคงिเค• เคฎूเคฒ्เคฏ เค•ी เค†เคตृเคค्เคคिเคฏाँ เค•เคฎ เคนै। เค‡เคธ เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคชเคนเคฒे เคฌเคนुเคฒเค•, เคซिเคฐ เคฎाเคง्เคฏिเค•ा เคคเคฅा เค…ंเคค เคฎें เคฎाเคง्เคฏ เค†เคคा เคนै। เคœเคฌเค•ि เคšिเคค्เคฐ B เคฎें เค‹เคฃाเคค्เคฎเค• เคตिเคทเคฎเคคा เคตाเคฒा เคตเค•्เคฐ เคฆिเค–ाเคฏा เค—เคฏा เคนै। เค‡เคธเคฎें เค•เคฎ เคฎूเคฒ्เคฏ เค•ी เค†เคตृเคค्เคคिเคฏाँ เค•เคฎ เคคเคฅा เค…เคงिเค• เคฎूเคฒ्เคฏ เค•ी เค†เคตृเคค्เคคिเคฏाँ เค…เคงिเค• เคนोเคคी เคนैं। เค‡เคธ เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคชเคนเคฒे เคฎाเคง्เคฏ, เคซिเคฐ เคฎाเคง्เคฏिเค•ा เคคเคฅा เค…ंเคค เคฎें เคฌเคนुเคฒเค• เค†เคคा เคนै।

เคฏเคฆि เค†ंเค•เคก़े เคตिเคทเคฎ เค…เคฅเคตा เคตिเค•ृเคค เคนों เคคो เคฎाเคง्เคฏ, เคฎाเคง्เคฏिเค•ा เคคเคฅा เคฌเคนुเคฒเค• เคธंเคชाเคคी เคจเคนीं เคนोंเค—े। เคตिเคทเคฎ เค†ंเค•เคก़ों เค•े เคช्เคฐเคญाเคต เค•ो A เคคเคฅा B เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคธ्เคชเคท्เคŸ เคฐूเคช เคธे เคธเคฎเคा เคœा เคธเค•เคคा เคนै।

(ii) เคฎाเคง्เคฏ, เคฎाเคง्เคฏिเค•ा เคคเคฅा เคฌเคนुเคฒเค• เค•ी เค‰เคชเคฏोเค—िเคคा เค•ा เคตเคฐ्เคฃเคจ เค‰เคจเค•े เค—ुเคฃ เคต เคฆोเคทों เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เค•ीเคœिเค।
เค‰เคค्เคคเคฐ:

  1. เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคตिเคคเคฐเคฃ เคฎें เคฎाเคง्เคฏ, เคฎाเคง्เคฏिเค•ा เคคเคฅा เคฌเคนुเคฒเค• เค•ा เคฎाเคจ เคธเคฎाเคจ เคนोเคคा เคนै।
  2. เค…เคงिเค•เคคเคฎ เค†เคตृเคค्เคคि เค•ा เคฎाเคจ เคตिเคคเคฐเคฃ เค•े เคฎเคง्เคฏ เคฎें เคนोเคคा เคนै।
  3. เคฎเคง्เคฏ เคฌिंเคฆू เคธे เค†เคงी เค‡เค•ाเค‡เคฏाँ เคŠเคชเคฐ เคคเคฅा เค†เคงी เคจीเคšे เคนोเคคी เคนैं।
  4. เค…เคงिเค•เคคเคฐ เค‡เค•ाเค‡เคฏाँ เคตिเคคเคฐเคฃ เค•े เคฎเคง्เคฏ เคฎें เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคฎाเคง्เคฏ เค•े เคจिเค•เคŸ เคนोเคคी เคนैं।
  5. เค…เคคि เค‰เคš्เคš เคคเคฅा เค…เคคि เคจिเคฎ्เคจ เคฎूเคฒ्เคฏों เค•ी เคฌाเคฐंเคฌाเคฐเคคा เค•ा เคฌंเคŸเคจ เคฌเคนुเคค เคนी เค•เคฎ เคนोเคคा เคนै।
  6. เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคตिเคคเคฐเคฃ เคตเค•्เคฐ เค•ी เค†เค•ृเคคि เค˜ंเคŸाเค•ाเคฐ เคตเค•्เคฐ เคœैเคธी เคนोเคคी เคนैं เค•्เคฏोंเค•ि เคฏเคน เคตเค•्เคฐ เคธเคฎเคฎिเคค เคนोเคคी เคนै।
  7. เคฏเคฆि เค†ंเค•เคก़े เคตिเคทเคฎ เค…เคฅเคตा เคตिเค•ृเคค เคนों เคคो เคฎाเคง्เคฏ, เคฎाเคง्เคฏिเค•ा เคคเคฅा เคฌเคนुเคฒเค• เคธंเคชाเคคी เคจเคนीं เคนोंเค—े।
  8. เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคตिเคคเคฐเคฃ เคตเค•्เคฐ เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เค•ेंเคฆ्เคฐीเคฏ เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เค•े เคคीเคจों เคฎाเคชों เค•ी เคคुเคฒเคจा เค†เคธाเคจी เคธे เค•ी เคœा เคธเค•เคคी เคนै।

(iii) เคเค• เค•ाเคฒ्เคชเคจिเค• เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เคฎाเคจเค• เคตिเคšเคฒเคจ เค•े เค—เคฃเคจा เค•ी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคธเคฎเคाเค‡เค।
เค‰เคค्เคคเคฐ: เคฎाเคจเค• เคตिเคšเคฒเคจ, เคช्เคฐเค•ीเคฐ्เคฃเคจ เค•ा เคธเคฐ्เคตाเคงिเค• เคธ्เคฅिเคฐ เคญाเคช เคนै। เค‡เคธเค•ी เค—เคฃเคจा เคนเคฎेเคถा เคฎाเคง्เคฏ เค•े เคชเคฐिเคชेเค•्เคท्เคฏ เคฎें เค•ी เคœाเคคी เคนै। เค‡เคธเคฒिเค เค‡เคธ เคตเคฐ्เค— เคฎाเคง्เคฏเคจ्เคฎूเคฒ เคตिเคšเคฒเคจ เคญी เค•เคนเคคे เคนैं। เค‡เคธे เค—्เคฐीเค• เค…เค•्เคทเคฐ 6 เคธे เคคเคฅा เค…ंเค—्เคฐेเคœी เค…เค•्เคทเคฐ SD เคธे เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคค เค•เคฐเคคे เคนैं।
เค‡เคธเค•ा เค—เคฃिเคคीเคฏ เคธूเคค्เคฐ เคนै-


(iv) เคช्เคฐเค•ीเคฐ्เคฃเคจ เค•ा เค•ौเคจ-เคธा เคฎाเคช เคธเคฌเคธे เค…เคงिเค• เค…เคธ्เคฅिเคฐ เคนै เคคเคฅा เค•्เคฏों?
เค‰เคค्เคคเคฐ: เคช्เคฐเค•ीเคฐ्เคฃเคจ เค•ो เคฎाเคชเคจे เค•े เคฒिเค เค…เคจेเค• เคตिเคงिเคฏाँ เคช्เคฐเคฏोเค— เคฎें เคฒाเคˆ เคœाเคคी เคนैं। เคœैเคธे-เคตिเคธ्เคคाเคฐ, เคšเคคुเคฐ्เคฅเค• เคตिเคšเคฒเคจ, เคฎाเคง्เคฏ เคตिเคšเคฒเคจ, เคฎाเคจเค• เคตिเคšเคฒเคจ, เคตिเคšเคฐเคฃ เค—ुเคฃांเค• เคคเคฅा เคฒॉเคฐेंเคœ เคตเค•्เคฐ เค†เคฆि। เค‡เคจเคฎें เคธे เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคตिเคงि เค•े เค…เคชเคจे เคตिเคถेเคท เค—ुเคฃ เคคเคฅा เคธीเคฎाเคँ เคนैं। เค•िंเคคु เคตिเคธ्เคคाเคฐ เค…เคฅเคตा เคชเคฐिเคธเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคชเคฐिเค•เคฒिเคค เคฎाเคช เคธเคฌเคธे เค…เคงिเค• เค…เคธ्เคฅिเคฐ เคนै। เค•्เคฏोंเค•ि เค‡เคธे เคถ्เคฐेเคฃी เค•े เคธเคฌเคธे । เค‰เคš्เคšเคคเคฎ เคฎाเคจ เคฎें เคธे-เคจ्เคฏूเคจเคคเคฎ เคฎाเคจ เค•ो เค˜เคŸाเค•เคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคœैเคธे-เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เค…เคตเคฐ्เค—ीเค•ृเคค เค†ंเค•เคก़ों เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคฆैเคจिเค• เคฎเคœเคฆूเคฐी เค•े เคตिเคคเคฐเคฃ เค•े เคฒिเค เคตिเคธ्เคคाเคฐ เค•ी เค—เคฃเคจा เค•ीเคœिเค – เคฐुเฅฆ 80, 85, 95, 100, 110, 120, 200 เคนै। เคตिเคธ्เคคाเคฐ/เคชเคฐिเคธเคฐ เค•ी เค—เคฃเคจा เค•े เคฒिเค เคธूเคค्เคฐ เคนै- R = L – S, R = เคชเคฐिเคธเคฐ (Range), L = เค‰เคš्เคšเคคเคฎ เคฎाเคจ (Largest Value) S = เคจिเคฎ्เคจเคคเคฎ เคฎाเคจ (Smallest Value) เคฏเคนाँ L = 200, เคคเคฅा S = 200 เคนैเค…เคคः R= L – S เค…เคฐ्เคฅाเคค् R = 200 – 80 = 120 เคฏเคฆि เค‡เคธ เคถ्เคฐेเคฃी เคฎें เคธे เค…ंเคคिเคฎ เคฎाเคจे = 200 เค•ो เคนเคŸा เคฆें เคคเคฌ R = 120 – 80 = 40 เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•ेเคตเคฒ เคเค• เคฎाเคจ เค•ो เคนเคŸाเคจे เคชเคฐ R เค•ा เคฎाเคจ เค˜เคŸเค•เคฐ เค•ेเคตเคฒ เคเค•-เคคिเคนाเคˆ เคฐเคน เค—เคฏा เคนै।
เค…เคคः เคฆो เคšเคฐเคฎ เคฎाเคจों เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคญ्เคฐाเคฎเค•, เค…เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เคต เค…เคตिเคถ्เคตเคธเคจीเคฏ เคนोเคคे เคนैं।
(v) เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•ी เค—เคนเคจเคคा เคชเคฐ เคเค• เคตिเคธ्เคคृเคค เคŸिเคช्เคชเคฃी เคฒिเค–िเค।
เค‰เคค्เคคเคฐ: เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•ी เค—เคนเคจเคคा เค•ा เคฎाเคชเคจ เคฆोเคจों เคšเคฐों เคฎें เค…เคจुเคฐूเคชเคคा เคฏा เคธाเคนเคšเคฐ्เคฏ เค•ी เคฎाเคค्เคฐा เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เค•เคฐเคคा เคนै। เค‡เคธ เค…เคจुเคฐूเคชเคคा
เค…เคฅเคตा เคธाเคนเคšเคฐ्เคฏ เค•ी เค—เคนเคจเคคा เค•ी เคฎाเคค्เคฐा เค—เคฃिเคคीเคฏ เคฆृเคท्เคŸि เคธे -1 เคธे เคถूเคจ्เคฏ เค•ी เค“เคฐ เคฌเคข़เคคे เคนुเค +1 เคคเค• เคนो เคธเค•เคคी เคนै। เค…เคคः เค‡เคธเค•ा เคฎाเคจ เค•िเคธी เคญी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เคฎें ± 1 เคธे เค…เคงिเค• เคจเคนीं เคนो เคธเค•เคคा।। เคธเคน เคธंเคฌंเคง เคชूเคฐा 1 (เคเค•) เคนोเคจे เคชเคฐ (เคšाเคนे เคตเคน เคงเคจाเคค्เคฎเค• เคนो เคฏा เค‹เคฃाเคค्เคฎเค•) เค‡เคธे เคชूเคฐ्เคฃ เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•़เคนเคคे เคนैं। เค—เคนเคจเคคเคฎ เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•े เคฆो เคตिเคชเคฐीเคค เคธिเคฐों ± 1 เค•े เค ीเค• เคฎเคง्เคฏ เคฎें (เคถूเคจ्เคฏ) 0 เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เคนोเคคी เคนै। เค‡เคธ เคฌिंเคฆू เคชเคฐ เคฏा เค‰เคธเค•े เคธเคฎीเคช เคšเคฐों เค•ी เค‰เคชเคธ्เคฅिเคคि เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•े เค…เคญाเคต เค•ो เคฆเคฐ्เคถाเคคी เคนै।

เคฆो เคšเคฐों เค•े เคฎเคง्เคฏ เคตिเคถिเคท्เคŸ เคธाเคนเคšเคฐ्เคฏ เค•ो เคฆเคฐ्เคถाเคจे เค•े เคฒिเค เคฌเคจाเค เค—เค เค†เคฐेเค– เค•ो เคช्เคฐเค•ीเคฐ्เคฃ เค†เคฐेเค– เค…เคฅเคตा เคช्เคฐเค•ीเคฐ्เคฃ เค…ंเค•เคจ เค•เคนเคคे เคนैं। เคฐेเค–ाเคšिเคค्เคฐ เคชเคฐ X เคคเคฅा Y เคฎाเคจों เค•ा เคฌिเค–เคฐाเคต เค…เคฅเคตा เคช्เคฐเค•ीเคฐ्เคฃเคจ เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•ी เค—เคนเคจเคคा เค•ो เคฆเคฐ्เคถाเคคे เคนैं। เคช्เคฐเค•ीเคฐ्เคฃ เค†เคฐेเค– เคชเคฐ เคœเคฌ เคเค• เคธเคฐเคฒ เคฐेเค–ा เคจिเคšเคฒे เคฌाँเค เคธे เคŠเคชเคฐी เคฆाเคँ เคญाเค— เค•ी เค“เคฐ เค…เค—्เคฐเคธเคฐ เคนोเคคी เคนैं เคคो เคฏเคน เคชूเคฐ्เคฃ เคงเคจाเคค्เคฎเค• เคธเคนเคธंเคฌंเคง (1.00) เค•ो เคฆเคฐ्เคถाเคคी เคนै। เค‡เคธเค•े เคตिเคชเคฐीเคค เคœเคฌ เคฏเคน เคฐेเค–ा เคŠเคชเคฐी เคฌाเคँ เคธे เคจिเคšเคฒे เคฆाเคँ เคญाเค— เค•ी เค“เคฐ เคœाเคคी เคนै। เคคเคฌ เคชूเคฐ्เคฃ เค‹เคฃाเคค्เคฎเค• เคธเคนเคธंเคฌंเคง (-1.00) เค•ो เคฆเคฐ्เคถाเคคी เคนै। เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•ा เค…เคญाเคต เคนोเคจे เคชเคฐ เคฏा เคถूเคจ्เคฏ เคธเคนเคธंเคฌंเคง เคนोเคจे เคชเคฐ X เคคเคฅा Y เคšเคฐों เคฎें เค•ोเคˆ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคจเคนीं เคนोเคคा। เคช्เคฐเค•ीเคฐ्เคฃ เค†เคฐेเค– เคชเคฐ X เคคเคฅा Y เคšเคฐों เค•ा เคฌिเค–เคฐाเคต X เคคเคฅा Y เค…เค•्เคท เค•े เคธเคฎाเคจ्เคคเคฐ เคนोเคคा เคนै เค”เคฐ เคธเคฎांเคคเคฐ เคธเคฐเคฒ เคฐेเค–ाเคँ เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคी เคนैं।


(vi) เค•ोเคŸि เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•ी เค—เคฃเคจा เค•े เคตिเคญिเคจ्เคจ เคšเคฐเคฃ เค•ौเคจ เคธे เคนैं?
เค‰เคค्เคคเคฐ: เคธ्เคชीเคฏเคฐ เคฎैंเคจ เคจे เค•ोเคŸिเคฏों เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•ी เค—เคฃเคจा เคตिเคงि เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•ी เคนै। เคช्เคฐเคšเคฒिเคค เคฐूเคช เคฎें เค‡เคธे เคธ्เคชीเคฏเคฐเคฎैเคจ เค•े เค•ोเคŸि เคธเคนเคธंเคฌंเคง เค•े เคจाเคฎ เคธे เคœाเคจा เคœाเคคा เคนै เคœिเคธे เค—्เคฐीเค• เค…เค•्เคทเคฐ P เคคเคฅा เค‰เคš्เคšाเคฐเคฃ เคฐो (rho) เคธे เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคค เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै। เค‡เคธเค•ी เค—เคฃเคจा เค•े เคจिเคฎ्เคจ เคšเคฐเคฃ เคนैं-
เคช्เคฐเคฅเคฎ เคšเคฐเคฃ – เคฆिเค เค—เค X เคคเคฅा Y เคšเคฐों เค•े เค†ंเค•เคก़ों เค•ो เคคाเคฒिเค•ा เคฎें เค•्เคฐเคฎเคถः เคช्เคฐเคฅเคฎ เคต เคฆ्เคตिเคคीเคฏ เคธ्เคคंเคญों เคฎें เคฒिเค– เคฆिเคฏा เคœाเคคा เคนै เคœै

0 comments: