Chapter 7 Security in the Contemporary World NCERT Solutions

 


Chapter 7. рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा

Q1. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдкрджों рдХो рдЙрдирдХे рдЕрд░्рде рд╕े рдоिрд▓ाрдПँ

(1) рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдмрд╣ाрд▓ी рдХे рдЙрдкाрдп (рдХोंрдлिрдбेрди्рд╕ рдмिрд▓्рдбिंрдЧ рдоेрдЬрд░्рд╕ - CBMs)

(2) рдЕрд╕्рдд्рд░ा-рдиिрдпंрдд्рд░ाрдг

(3) рдЧрдардмंрдзрди

(4) рдиिрд░рд╕्рдд्рд░ाीрдХрд░рдг

(рдХ) рдХुрдЫ рдЦाрд╕ рд╣рдеिрдпाрд░ों рдХे рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рд╕े рдкрд░рд╣ेрдЬ

(рдЦ) рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ों рдХे рдмीрдЪ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा-рдоाрдорд▓ों рдкрд░ рд╕ूрдЪрдиाрдУं рд╡ेрдл рдЖрджाрди-рдк्рд░рджाрди рдХी рдиिрдпрдоिрдд рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा

(рдЧ) рд╕ैрди्рдп рд╣рдорд▓े рдХी рд╕्рдеिрддि рд╕े рдиिрдмрдЯрдиे рдЕрдерд╡ा рдЙрд╕рдХे рдЕрдкрд░ोрдз् рдХे рд▓िрдП рдХुрдЫ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ों рдХा рдЖрдкрд╕ рдоें рдоेрд▓

рдХрд░рдиा।

(рдШ) рд╣рдеिрдпाрд░ों рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдЕрдерд╡ा рдЙрдирдХो рд╣ाрд╕िрд▓ рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЕंрдХुрд╢ |

рдЙрдд्рддрд░ : 

(1) рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдмрд╣ाрд▓ी рдХे рдЙрдкाрдп     (рдЦ) рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ों рдХे рдмीрдЪ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा- рдоाрдорд▓ों рдкрд░ рд╕ूрдЪрдиाрдУ рдХे рдЖрджाрди-рдк्рд░рджाрди                                  рдХी рдиिрдпрдоिрдд рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा |

(2) рдЕрд╕्рдд्рд░ рдиिрдпрди्рдд्рд░рдг             (рдШ) рд╣рдеिрдпाрд░ों рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдЕрдерд╡ा рдЙрдирдХो рд╣ाрд╕िрд▓ рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЕंрдХुрд╢ |

(3) рдЧрдардмंрдзрди                  (рдЧ) рд╕ैрди्рдп рд╣рдорд▓े рдХी рд╕्рдеिрддि рд╕े рдиिрдкрдЯрдиे рдЕрдерд╡ा рдЙрд╕рдХे рдЕрдкрд░ोрдз рдХे                                  рд▓िрдП рдХुрдЫ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ों рдХा рдЖрдкрд╕ рдоें рддाрд▓рдоेрд▓ рдХрд░рдиा |

(4) рдиिःрд╢рд╕्рдд्рд░ीрдХрд░рдг              (рдХ) рдХुрдЫ рдЦाрд╕ рд╣рдеिрдпाрд░ों рдХे рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдоें рдкрд░рд╣ेрдЬ |

 

Q2. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕рдХो рдЖрдк рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХा рдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд рд╕рд░ोрдХाрд░/рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХा рдЕрдкाрд░ंрдкрд░िрдХ

рд╕рд░ोрдХाрд░/‘рдЦрддрд░े рдХी рд╕्рдеिрддि рдирд╣ीं’ рдХा рджрд░्рд╢ा рджेंрдЧे ╬╝

(рдХ) рдЪिрд╡ेрдлрдирдЧुрдиिрдпा/рдбेंрдЧू рдмुрдЦाрд░ рдХा рдк्рд░рд╕ाрд░

(рдЦ) рдкрдб़ोрд╕ी рджेрд╢ рд╕े рдХाрдордЧाрд░ों рдХी рдЖрдордж

(рдЧ) рдкрдб़ोрд╕ी рд░ाрдЬ्рдп рд╕े рдХाрдордЧाрд░ों рдХी рдЖрдордж

(рдШ) рдЕрдкрдиे рдЗрд▓ाрд╡ेрдл рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдмрдиाрдиे рдХी рдоाँрдЧ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдоूрд╣ рдХा рдЙрджрдп

(рдШ) рдЕрдкрдиे рдЗрд▓ाрдХे рдХो рдЕрдзिрдХ рд╕्рд╡ाрдпрдд्рддрддा рджिрдП рдЬाрдиे рдХी рдоाँрдЧ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдоूрд╣ рдХा рдЙрджрдп।

(рдЪ) рджेрд╢ рдХी рд╕рд╢рд╕्рдд्рд░ा рд╕ेрдиा рдХो рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рдирд╢рд░ рд╕े рджेрдЦрдиे рд╡ाрд▓ा рдЕрдЦрдмाрд░।

рдЙрдд्рддрд░ :

(рдХ) рдЕрдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рд╕рд░ोрдХाрд░ 

(рдЦ) рдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рд╕рд░ोрдХाрд░ 

(рдЧ) рдЦрддрд░े рдХी рд╕्рдеिрддि рдирд╣ीं 

(рдШ) рдЕрдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рд╕рд░ोрдХाрд░ 

(рдЩ) рдЦрддрд░े рдХी рд╕्рдеिрддि рдирд╣ीं 

(рдЪ) рдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рд╕рд░ोрдХाрд░ |

Q3. рдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд рдФрд░ рдЕрдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдоें рдХ्рдпा рдЕंрддрд░ рд╣ै? рдЧрдардмंрдзрдиो рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЙрдирдХो

рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиा рдЗрдирдоें рд╕े рдХिрд╕ рдХोрдЯि рдоें рдЖрддा рд╣ै?

рдЙрдд्рддрд░ : 

рдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा :-

(1) рд╣рдоे рджुрд╕рд░े рджेрд╢ рдХि рд╕ेрдиा рд╕े рдмाрд╣рд░ी рдЦрддрд░ा рд╣ोрддा рд╣ै |

(2) рднाрд░рдд рдХे рдкрдб़ोрд╕ी рджेрд╢ों рдХे рдкाрд╕ рдкрд░рдоाрдгु рд╣рдеिрдпाрд░ рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рд╢ांрддि рдХे рд▓िрдП рдЦрддрд░ा рд╣ै |

(3) рд╣рдоें рджेрд╢ рдХे рдЕрди्рджрд░ рднी рдЖрддंрдХрд╡ाрдж рд╕े рдЦрддрд░ा рд╣ै |

(4) рдЬрдм рджुрд╕рд░े рджेрд╢ рд╕े рд▓ोрдЧ рд╢рд░рдгाрд░्рдеी рдмрдирдХрд░ рдЖрддे рд╣ै рддो рдЙрд╕ рджेрд╢ рд╕े рд▓ोрдЧों рдХि рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै |

(5) рдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХी рдзाрд░рдгा рдоें рдмाрд╣рд░ी рдЖрдХ्рд░рдордг рдХे рд╕рдордп рдПрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рддीрди рдЙрдкो рд╕े рдЙрд╕рд╕े рдЫुрдЯрдХाрд░ा рдк् рд╕рдХрддा рд╣ै - (рдХ) рдЖрдд्рдорд╕рдорд░्рдкрдг рдХрд░рдХे 

(рдЦ) рдЖрдХ्рд░рдордгрдХाрд░ी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рдмाрддे рдоाрдирдХрд░ рддрдеा

(рдЧ) рдЖрдХ्рд░рдордгрдХाрд░ी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХो рдпुрдж्рдз рдоें рд╣рд░ाрдХрд░ |

рдЕрдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा :-

(1) рдмाрд╣рд░ी рдЦрддрд░ों рдХे рд╕ाрде- рд╕ाрде рд╣рдоें рдЕрдкрдиी рд╕рд░рдХाрд░ рд╕े рднी рдЦрддрд░ा рд╣ोрддा рд╣ै |

(2) рднाрд░рдд рдХी рдЖрдо рдЬрдирддा рдХो рднाрд░рддीрдп рдкुрд▓िрд╕ рд╣рдорд▓े рд╕े рднी рдЦрддрд░ा рд╣ोрддा рд╣ै рддो рдЗрд╕рдоें рдЖрдо рдЬрдирддा рд╣ी рдкрд░ेрд╢ाрди рд╣ोрддी рд╣ै | 

(3) рджेрд╢ рдХे рдмрд╣ाрд░ рднीं рд╣рдоें рдЖрддंрдХрд╡ाрдж рдХा рдЦрддрд░ा рдмрдиा рд░рд╣рддा рд╣ै | рдЗрд╕рд╕े рдкुрд░े рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рдЦрддрд░ा рд╣ोрддा рд╣ै |

(4) рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдмрдв рд░рд╣ी рд╣ै рдФрд░ рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд╡рдХ्рдд рдоें рд╕ंрд╕ाрдзрди рдЦ़рдд्рдо рд╣ो рдЬाрдПँрдЧे | рдпрд╣ рднी рдЕрдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рд╣ै |

(5) рдЕрдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХी рдзाрд░рдгा рдоें рдПрдХ рджेрд╢ рдХो рдХेрд╡рд▓ рджुрд╕рд░े рджेрд╢ рдХी рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╕ैрди्рдп рдЦрддрд░े рдХि рдЪिंрддा рд╣ी рдирд╣ी рд░рд╣рддी рдмрд▓्рдХि рдЕрди्рдп рд╕्рдд्рд░ोрддों рд╕े рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдЦрддрд░ों рдХि рднी рдЪिंрддा рд░рд╣рддी рд╣ै | 

Q4. рддीрд╕рд░ी рджुрдиिрдпा рдХे рджेрд╢ों рдФрд░ рд╡िрдХрд╕िрдд рджेрд╢ों рдХी рдЬрдирддा рдХे рд╕ाрдордиे рдоौрдЬूрдж рдЦрддрд░ों рдоें рдХ्рдпा рдЕंрддрд░ рд╣ै

рдЙрдд्рддрд░ :  

рддीрд╕рд░ी рджुрдиिрдпा рдХे рд▓ोрдЧो рдХो рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЦрддрд░ों рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиा рдкрдб़ рд░рд╣ा рд╣ै, рдЬोрдХि рдкрд╣рд▓ी рджुрдиिрдпा рдХे рд▓ोрдЧो рд╕े рдЕрд▓рдЧ рд╣ै - 

 

Q5. рдЖрддंрдХрд╡ाрдж рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд рдЦрддрд░े рдХी рд╢्рд░ेрдгी рдоें рдЖрддा рд╣ै рдпा рдЕрдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд?

рдЙрдд्рддрд░ :

рдЕрдкрд░рдо्рдкрд░ाрдЧрдд рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा |

Q6. рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХे рдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд рдж्рд░ीрд╕्рддीрдХोрдг рдХे рд╣िрд╕ाрдм рд╕े рдмрддाрдПँ рдХि рдЕрдЧрд░ рдХिрд╕ी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдкрд░ рдЦрддрд░ा рдоंрдбрд░ा рд░рд╣ा

рд╣ो рддो рдЙрд╕рдХे рд╕ाрдордиे рдХ्рдпा рд╡िрдХрд▓्рдк рд╣ोрддे рд╣ैं?

рдЙрдд्рддрд░ :

(1) рд╢рдд्рд░ु рджेрд╢ рдХे рд╕ाрдордиे рдЖрдд्рдорд╕рдорд░्рдкрдг рдХрд░ рджेрдиा |

(2) рд╢рдд्рд░ु рджेрд╢ рдХो рдпुрдж्рдз рд╕्рд╡ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдЦрддрд░ों рдПрд╡ं рд╣ाрдиि рд╕े рдбрд░рдиा |

(3) рд╢рдд्рд░ु рджेрд╢ рдХे рд╕ाрде рдпुрдж्рдз рдХрд░рдХे, рдЙрд╕े рдкрд░ाрдЬिрдд рдХрд░рдиा |

Q7. ‘рд╢рдХ्рддि-рд╕ंрддुрд▓рди’ рдХ्рдпा рд╣ै? рдХोрдИ рджेрд╢ рдЗрд╕े рдХैрд╕े рдХाрдпрдо рдХрд░рддा рд╣ै?

рдЙрдд्рддрд░ :

рд╢рдХ्рддि рд╕рди्рддुрд▓рди :- рдЬрдм рдХोрдИ рджेрд╢ рдпा рджेрд╢ों рдХा рд╕рдоूрд╣ рдЦुрдж рдХो рдЗрддрдиा рддाрдХрддрд╡рд░ рдмрдиा рд▓े рдХि рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рджुрд╢्рдорди рджेрд╢ рдпा рджेрд╢ों рдХे рд╕рдоूрд╣ рдХी рдмрд░ाрдмрд░ी рдХрд░ рд▓े | рдЬिрд╕рд╕े рдЙрд╕рдХे рджुрд╢्рдорди рджेрд╢ рдпा рджेрд╢ों рдХे рд╕рдоूрд╣ рдЙрд╕ рдкрд░ рдЖрдХ्рд░рдордг рдХрд░рдХे рдЙрд╕े рдкрд░ाрдЬिрдд рди рдХ्рд░ рд╕рдХे |

рд╢рдХ्рддि рд╕рди्рддुрд▓рди рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиे рдХे рдЙрдкाрдп - рдПрдХ рджेрд╢ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЙрдкाрдп рдХрд░рдХे рд╢рдХ्рддि рд╕рди्рддुрд▓рди рдХो рдХाрдпрдо рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै -

(1) рдЧрдардЬोрдб़ :- рд╢рдХ्рддि рд╕рди्рддुрд▓рди рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╕ाрдзрд░рдг рддрд░ीрдХा рдЧрдардЬोрдб़ рдПрд╡ं рдк्рд░рддि рдЧрдардЬोрдб़ рд╣ै | рдпрд╣ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдмрд╣ुрдд рдкुрд░ाрдиी рд╣ै | рдЗрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ोрддा рд╣ै, рдХिрд╕ी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рд╢рдХ्рддि рдмрдвाрдиा | рдЫोрдЯे рдФрд░ рдордз्рдпрдо рд░ाрдЬ्рдп рдЗрд╕ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдкрдиा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдмрдиाрдП рд░рдЦрддे рд╣ै | 

(2) рд╢рд╕्рдд्рд░ीрдХрд░рдг рдПрд╡ं рдиिःрд╢рд╕्рдд्рд░ीрдХрд░рдг :- рд╢рдХ्рддि рд╕рди्рддुрд▓рди рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдХा рдПрдХ рддрд░ीрдХा рд╢рд╕्рдд्рд░ीрдХрд░рдг рдПрд╡ं рдиिःрд╢рд╕्рдд्рд░ीрдХрд░рдг рд╣ै |  рд╢рдХ्рддि рд╕рди्рддुрд▓рди рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрднिрди्рди рд░ाрдЬ्рдпों рдиे рд╕рдордп- рд╕рдордп рдкрд░ рд╢рд╕्рдд्рд░ीрдХрд░рдг рдПрд╡ं рдиिःрд╢рд╕्рдд्рд░ीрдХрд░рдг рдкрд░ рдЬोрд░ рджिрдпा рд╣ै |

Q8. рд╕ैрди्рдп рдЧрдардмंрдзрди рдХे рдХ्рдпा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ोрддे рд╣ैं? рдХिрд╕ी рдРрд╕े рд╕ैрди्рдп рдЧрдардмंрдзрди рдХा рдиाрдо рдмрддाрдПँ рдЬो рдЕрднी

рдоौрдЬूрдж рд╣ै। рдЗрд╕ рдЧрдардмंрдзрди рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рднी рдмрддाрдПँ?

рдЙрдд्рддрд░ : 

рд╕ैрди्рдп рдЧрдардмंрдзрди рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╡िрд░ोрдзी рджेрд╢ рдХे рд╕ैрди्рдп рд╣рдорд▓े рдХो рд░ोрдХрдиा рдЕрдерд╡ा рдЙрд╕рд╕े рдЕрдкрдиी рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рдиा рд╣ोрддा рд╣ै | рд╕ैрди्рдп рдЧрдардмंрдзрди рдмрдиाрдХрд░ рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╢рдХ्рддि рд╕рди्рддुрд▓рди рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै | рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рдиाрдЯो рдиाрдо рдХा рдПрдХ рд╕ैрди्рдп рдЧрдардмंрдзрди рдХाрдпрдо рд╣ै | рдиाрдЯो рдХे рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै-

(1) рдпूрд░ोрдк рдХे рд╣рдорд▓े рдХे рд╕рдордп рдЕрд╡рд░ोрдз рдХी рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдиा |

(2) рд╕ैрди्рдп  рдПрд╡ं рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдЕрдкрдиे рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдоों рдХो рдмрдвाрдиे рдХी рдпूрд░ोрдкीрдп рджेрд╢ों рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдЫрддрд░ी рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा | 

(3) рднूрддрдкूрд░्рд╡ рд╕ोрд╡िрдпрдд рд╕ंрдШ рдХे рд╕ाрде рд╣ोрдиे рд╡ेрдХ рд╕рдо्рднाрд╡िрдд рдпुрдж्рдз рдХे рд▓िрдП рдпूрд░ोрдк рдПрд╡ं рдЕрдоेрд░िрдХा рдХे рд▓ोрдЧो рдХो рдоाрдирд╕िрдХ рддौрд░ рдкрд░ рддैрдпाрд░ рд░рдЦрдиा |

Q9. рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХे рддेрдЬी рд╕े рд╣ो рд░рд╣े рдиुрдХрд╕ाрди рд╕े рджेрд╢ों рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХो рдЧंрднीрд░ рдЦрддрд░ा рдкैрджा рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै। рдХ्рдпा

рдЖрдк рдЗрд╕ рдХрдерди рд╕े рд╕рд╣рдордд рд╣ैं? рдЙрджाрд╣рд░рдг рджेрддे рд╣ुрдП рдЕрдкрдиे рддрд░्рдХों рдХी рдкुрд╖्рдЯि рдХрд░ें।

рдЙрдд्рддрд░ : 

рд╡िрд╢्рд╡- рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рддेрдЬी рд╕े рдЦрд░ाрдм рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै | рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдЦ़рд░ाрдм рд╣ोрдиे рд╕े рдиिрд╕्рд╕ंрджेрд╣ рдоाрдирд╡ рдЬाрддि рдХो рдЦрддрд░ा рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ो рдЧрдпा, рдЧ्рд▓ोрдмрд▓ рд╡ाрд░्рдоिंрдЧ рд╕े рд╣िрдордЦрдг्рдб рдкिрдШрд▓рдиे рд▓рдЧे рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рдХрд░рдг рдоाрд▓рджीрд╡ рддрдеा рдмांрдЧ्рд▓ाрджेрд╢ рдЬैрд╕े рджेрд╢ рддрдеा рднाрд░рдд рдХे рдоुрдо्рдмрдИ рдЬैрд╕े рд╢рд╣рд░ो рдХा рдкाрдиी рдоें рдбूрдмрдиे рдХी рдЖрд╢ंрдХा рдкैрджा рд╣ो рдЧрдИ рд╣ै | рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдЦ़рд░ाрдм рд╣ोрдиे рд╕े рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдоें рдХрдИ рддрд░рд╣ рдХि рдмीрдоाрд░िрдпाँ рдл़ैрд▓ рдЧрдИ рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдоें рдЧिрд░ाрд╡рдЯ рдЖ рд░рд╣ी рд╣ै | 

Q10. рджेрд╢ों рдХे рд╕ाрдордиे рдкिрдлрд▓рд╣ाрд▓ рдЬो рдЦрддрд░े рдоौрдЬूрдж рд╣ैं рдЙрдирдоें рдкрд░рдоाрдг्рд╡िрдХ рд╣рдеिрдпाрд░ рдХा рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдЕрдерд╡ा

рдЕрдкрд░ोрдз् рдХे рд▓िрдП рдмрдб़ा рд╕ीрдоिрдд рдЙрдкрдпोрдЧ рд░рд╣ рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдХрдерди рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХрд░ें।

рдЙрдд्рддрд░ : 

рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдЬिрди рджेрд╢ों рдиे рдкрд░рдоाрдгु рд╣рдеिрдпрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд░рдЦे рд╣ै, рдЙрдирдХा рдпрд╣ рддрд░्рдХ рд╣ै рдХी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╢рдд्рд░ु рджेрд╢ рдХे рдЖрдХ्рд░рдордг рд╕े рдмрдЪрдиे рддрдеा рд╢рдХ्рддि рд╕ंрддुрд▓рди рдХाрдпрдо рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдЗрдирдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा рд╣ै рдкрд░рди्рддु рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рдЗрди рд╣рдеिрдпाрд░ों рдХे рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рдПрдХ рджेрд╢ рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХी рдкूрд░्рдг рдЧाрд░ंрдЯी рдирд╣ीं рджी рдЬा рд╕рдХрддी | рдЙрдзाрд░рдг рдХे рд▓िрдП рдЖрддंрдХрд╡ाрдж рддрдеा рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХे рдЦ़рд░ाрдм рд╣ोрдиे рд╕े рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдоें рдЬो рдмीрдоाрд░िрдпाँ рдлैрдХ рд░рд╣ी рд╣ै, рдЙрди рдкрд░ рдкрд░рдоाрдгु рд╣рдеिрдпाрд░ рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рдХा рдХोрдИ рдФрдЪिрдд्рдп рдирд╣ीं рд╣ै | рдЗрд╕рд▓िрдП рдпрд╣ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै, рдХी рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рдЬो рдЦрддрд░े рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ुрдП рд╣ै, рдЙрдирдоें рдкрд░рдоाрдг्рд╡िрдХ рд╣рдеिрдпाрд░ рдХा рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдЕрдерд╡ा рдЕрдкрд░ोрдз рдХे рд▓िрдП рдмрдб़ा рд╕िрдоिрдд рдЙрдкрдпोрдЧ рд░рд╣ рдЧрдпा рд╣ै |

Q11. рднाрд░рддीрдп рдкрд░िрдж्рд░िрд╕्рдп рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдХिрд╕ рдХिрд╕्рдо рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХो рд╡рд░ीрдпрддा рджी рдЬाрдиी

рдЪाрд╣िрдП| рдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рдпा рдЕрдкाрд░ंрдкрд░िрдХ? рдЕрдкрдиे рддрд░्рдХ рдХी рдкुрд╖्рдЯि рдоें рдЖрдк рдХौрди-рд╕े рдЙрджाрд╣рд░рдг рджेंрдЧे? 

рдЙрдд्рддрд░ :

рднाрд░рддीрдп рдкрд░िрджृрд╢्рдп рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рднाрд░рдд рдХो рдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рдПрд╡ं рдЕрдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рджोрдиों рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХो рд╡рд░ीрдпрддा рджेрдиी рдЪाрд╣िрдП | рдХ्рдпोрдХि рднाрд░рдд рд╕ैрдиिрдХ рджृрд╖्рдЯी рд╕े рднी рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдирд╣ीं рд╣ै | рднाрд░рдд рдХि рджो рдкрдб़ोрд╕ी рджेрд╢ों рдХे рдкाрд╕ рдкрд░рдоाрдгु рд╣рдеिрдпाрд░ рд╣ै, рддрдеा рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднाрд░рдд рдкрд░ рдЖрдХ्рд░рдордг рднी рдХिрдпा рд╣ै | рдЕрддः рднाрд░рдд рдХो рдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рд╕ुрд░्рдЦ рдХो рд╡рд░ीрдпрддा рджेрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै | рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде- рд╕ाрде рдЕрдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХि рджृрд╖्рдЯी рд╕े рднाрд░рдд рдоें рдХрдИ рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рднाрд░рдд рдХो рдЕрдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХो рднी рд╡рд░ीрдпрддा рджेрдиी рдЪाрд╣िрдП |

Q12. рдиीрдЪे рджिрдП рдЧрдП рдХाрд░्рдЯूрди рдХो рд╕рдордЭें। рдХाрд░्рдЯूрди рдоें рдпुрдж्рдз рдФрд░ рдЖрддंрдХрд╡ाрдж рдХा рдЬो рд╕ंрдмंрдз् рджिрдЦाрдпा рдЧрдпा рд╣ै

рдЙрд╕рдХे рдкрдХ्рд╖ рдпा рд╡िрдкрдХ्рд╖ рдоें рдПрдХ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдЯिрдк्рдкрдгी рд▓िрдЦिрдП?

0 comments: