Chapter 3. เคธเคฎเคाเคฒीเคจ เคตिเคถ्เคต เคฎें เค
เคฎเคฐीเคी เคตเคฐ्เคเคธ्เคต
NCERT เคนเคฒ (เค
เคญ्เคฏाเคธ)
Q1. เคตเคฐ्เคเคธ्เคต เคे เคฌाเคฐे เคฎें เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคฎें เคธे เคौเคจ-เคธा เคเคฅเคจ เคเคฒเคค เคนै?
(เค) เคเคธเคा เค
เคฐ्เคฅ เคिเคธी เคเค เคฆेเคถ เคी เค
เคुเคเค เคฏा เคช्เคฐाเคฌเคฒ्เคฏ เคนै।
(เค) เคเคธ เคถเคฌ्เคฆ เคा เคเคธ्เคคेเคฎाเคฒ เคช्เคฐाเคीเคจ เคฏूเคจाเคจ เคฎें เคเคฅेंเคธ เคी เคช्เคฐเคงเคจเคคा เคो เคिเคนिंเคค เคเคฐเคจे เคตेเคซ เคฒिเค เคिเคฏा
เคाเคคा เคฅा।
(เค) เคตเคฐ्เคเคธ्เคตเคถीเคฒ เคฆेเคถ เคी เคธैเคจ्เคฏเคถเค्เคคि เค
เคेเคฏ เคนोเคคी เคนै।
(เค) เคตเคฐ्เคเคธ्เคต เคी เคธ्เคฅिเคคि เคจिเคฏเคค เคนोเคคी เคนै। เคिเคธเคจे เคเค เคฌाเคฐ เคตเคฐ्เคเคธ्เคต เคाเคฏเคฎ เคเคฐ เคฒिเคฏा เคเคธเคจे เคนเคฎेเคถा เคे เคฒिเค เคตเคฐ्เคเคธ्เคต เคाเคฏเคฎ เคเคฐ เคฒिเคฏा।
เคเคค्เคคเคฐ :
(เค)
Q2. เคธเคฎเคाเคฒीเคจ เคตिเคถ्เคต-เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคตेเคซ เคฌाเคฐे เคฎें เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคฎें เคธे เคौเคจ-เคธा เคเคฅเคจ เคเคฒเคค เคนै?
(เค) เคเคธी เคोเค เคตिเคถ्เคต-เคธเคฐเคाเคฐ เคฎौเคूเคฆ เคจเคนीं เคो เคฆेเคถों เคตेเคซ เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เคชเคฐ เค
ंเคตुเคซเคถ เคฐเค เคธเคे।
(เค) เค
ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เค
เคฎเคฐीเคा เคी เคเคฒเคคी เคนै।
(เค) เคตिเคญिเคจ्เคจ เคฆेเคถ เคเค-เคฆूเคธเคฐे เคชเคฐ เคฌเคฒ-เคช्เคฐเคฏोเค เคเคฐ เคฐเคนे เคนैं।
(เค) เคो เคฆेเคถ เค
ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคाเคจूเคจों เคा เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคเคฐเคคे เคนैं เคเคจ्เคนें เคธंเคฏुเค्เคค เคฐाเคท्เค्เคฐเคธंเค เคเค ोเคฐ เคฆंเคก เคฆेเคคा เคนै।
เคเคค्เคคเคฐ :
(เค)
Q3. เคเคชเคฐेเคถเคจ เคเคฐाเคी เคซ्เคฐीเคกเคฎ’ (เคเคฐाเคी เคฎुเค्เคคि เค
เคญिเคฏाเคจ) เคे เคฌाเคฐे เคฎें เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคฎें เคธे เคौเคจ-เคธा เคเคฅเคจ
เคเคฒเคค เคนै?
(เค) เคเคฐाเค เคชเคฐ เคนเคฎเคฒा เคเคฐเคจे เคे เคเค्เคुเค เค
เคฎเคฐीเคी เค
เคुเคเค เคตाเคฒे เคเค เคฌंเคงเคจ เคฎें 40 เคธे เค्เคฏाเคฆा เคฆेเคถ
เคถाเคฎिเคฒ เคนुเค।
(เค) เคเคฐाเค เคชเคฐ เคนเคฎเคฒे เคा เคाเคฐเคฃ เคฌเคคाเคคे เคนुเค เคเคนा เคเคฏा เคि เคฏเคน เคนเคฎเคฒा เคเคฐाเค เคो เคธाเคฎूเคนिเค เคธंเคนाเคฐ เคे
เคนเคฅिเคฏाเคฐ เคฌเคจाเคจे เคธे เคฐोเคเคจे เคे เคฒिเค เคिเคฏा เคा เคฐเคนा เคนै।
(เค) เคเคธ เคाเคฐ्เคฐเคตाเค เคธे เคชเคนเคฒे เคธंเคฏुเค्เคค เคฐाเคท्เค्เคฐเคธंเค เคी เค
เคจुเคฎเคคि เคฒे เคฒी เคเค เคฅी।
(เค) เค
เคฎเคฐीเคी เคจेเคคृเคค्เคต เคตाเคฒे เคเค เคฌंเคงเคจ เคो เคเคฐाเคी เคธेเคจा เคธे เคคเคเคก़ी เคुเคจौเคคी เคจเคนीं เคฎिเคฒी।
เคเคค्เคคเคฐ :
(เค)
Q4. เคเคธ เค
เคง्เคฏाเคฏ เคฎें เคตเคฐ्เคเคธ्เคต เคे เคคीเคจ เค
เคฐ्เคฅ เคฌเคคाเค เคเค เคนैं। เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เคा เคเค-เคเค เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคฌเคคाเคฏें। เคฏे
เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคเคธ เค
เคง्เคฏाเคฏ เคฎें เคฌเคคाเค เคเค เคเคฆाเคนเคฐเคฃों เคธे เค
เคฒเค เคนोเคจे เคाเคนिเค।
เคเคค्เคคเคฐ :
เคตเคฐ्เคเคธ्เคต เคे เคคीเคจ เค
เคฐ्เคฅ เคจिเคฎ्เคจ เคนै-
(a) เคธैเคจ्เคฏ เคถเค्เคคि เคฎें เคตเคฐ्เคเคธ्เคต
(b) เคขांเคाเคเคค เคคाเคเคค เคे เค
เคฐ्เคฅ เคฎें เคตเคฐ्เคเคธ्เคต
(c) เคธांเคธ्เคृเคคिเค เค
เคฐ्เคฅ เคฎें เคตเคฐ्เคเคธ्เคต
เคเคจ เคคीเคจ เคตเคฐ्เคเคธ्เคต เคे เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคฆिเค เคा เคธเคเคคे เคนै -
(1) เค
เคซเคाเคจिเคธ्เคคाเคจ เคฎें เค
เคฎेเคฐिเคी เคธैเคจ्เคฏ เคนเคธ्เคคเค्เคทेเคช เคे เคाเคฐเคฃ เคฒोเคों เคा เคीเคตเคจ เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคธुเคฐเค्เคทिเคค เคจเคนी เคนै |
(2) เคเคงुเคจिเค เคตिเคถ्เคต เคे เคฒोเค เคเคจ्เคเคฐเคจेเค เคे เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคเค- เคฆूเคธเคฐे เคธे เคुเคก़े เคนुเค เคนै, เคोเคि เค
เคฎेเคฐिเคा เคे เคขांเคाเคเคค เคตเคฐ्เคเคธ्เคต เคा เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคนै |
(3) เคेเคฒीเคตिเคเคจ เคे เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคนเคฎ เค
เคงिเคांเคถ เคตे เคाเคฐ्เคฏเค्เคฐเคฎ เคเคตं เคซ़िเคฒ्เคฎें เคนी เคฆेเคเคคे เคนै, เคिเคจ्เคนें เค
เคฎेเคฐिเคा เคฎें เคฏा เคเคจเคे เคฒोเคों เคฆ्เคตाเคฐा เคคैเคฏाเคฐ เคिเคฏा เคเคฏा เคนुเค เคนोเคคा เคนै | เคฏเคน เค
เคฎेเคฐिเคा เคे เคธांเคธ्เคृเคคिเค เคตเคฐ्เคเคธ्เคต เคा เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคนै |
Q5. เคเคจ เคคीเคจ เคฌाเคคों เคा เคिเค्เคฐ เคเคฐें เคिเคจเคธे เคธाเคฌिเคค เคนोเคคा เคนै เคि เคถीเคคเคฏเคฏुเคฆ्เคง เคी เคธเคฎाเคช्เคคि เคे เคฌाเคฆ
เค
เคฎเคฐीเคी เคช्เคฐเคญुเคค्เคต เคा เคธ्เคตเคญाเคต เคฌเคฆเคฒा เคนै เคเคฐ เคถीเคคเคฏเคฏुเคฆ्เคง เคे เคตเคฐ्เคทों เคตेเคซ เค
เคฎเคฐीเคी เคช्เคฐเคญुเคค्เคต เคी เคคुเคฒเคจा เคฎें เคฏเคน
เค
เคฒเค เคนै।
เคเคค्เคคเคฐ :
(1) เคถीเคคเคฏुเคฆ्เคง เคी เคธเคฎाเคช्เคคि เคे เคฌाเคฆ เค
เคฎेเคฐिเคा เคจे เคธเคฎ्เคชूเคฐ्เคฃ เคตिเคถ्เคต เคชเคฐ เค
เคชเคจा เคช्เคฐเคญाเคต เคเคฎाเคฏा เคนुเค เคนै |
(2) เคถीเคคเคฏुเคฆ्เคง เคी เคธเคฎाเคช्เคคि เคे เคฌाเคฆ เค
เคฎेเคฐिเคा เคจे เคตिเคถ्เคต เคे เคธเคญी เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เค
ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคธंเคเค เคจों เคชเคฐ เคญी เค
เคชเคจा เคฆเคฌเคฆเคฌा เคाเคฏเคฎ เคिเคฏा เคนै |
(3) เคถीเคคเคฏुเคฆ्เคง เคी เคธเคฎाเคช्เคคि เคे เคฌाเคฆ เค
เคฎेเคฐिเคा เคจे เค
เคซ़เคाเคจिเคธ्เคคाเคจ, เคเคฐाเคจ เคคเคฅा เคเคฐाเค เคैเคธे เคฆेเคถों เคฎें เคธैเคจिเค เคนเคธ्เคคเค्เคทेเคช เคฌเคข़ा เคฆिเคฏा เคนै |
Q6. เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคฎें เคฎेเคฒ เคฌैเค ाเคฏें |
(1) เคเคชเคฐेเคถเคจ เคเคจเคชเคซाเคเคจाเคเค เคฐीเค
(2) เคเคชเคฐेเคถเคจ เคंเคก्เคฏूเคฐिंเค เคซ्เคฐीเคกเคฎ
(3) เคเคชเคฐेเคถเคจ เคกेเคเคฐ्เค เคธ्เคाเคฐ्เคฎ
(4) เคเคชเคฐेเคถเคจ เคเคฐाเคी เคซ्เคฐीเคกเคฎ
(เค) เคคाเคฒिเคฌाเคจ เคเคฐ เค
เคฒ-เคाเคฏเคฆा เคตेเคซ เคिเคฒाเคชเคซ เคंเค
(เค) เคเคฐाเค เคชเคฐ เคนเคฎเคฒे เคตेเคซ เคเค्เคुเค เคฆेเคถों เคा เคเค เคฌंเคงเคจ
(เค) เคธूเคกाเคจ เคชเคฐ เคฎिเคธाเคเคฒ เคธे เคนเคฎเคฒा
(เค) เคช्เคฐเคฅเคฎ เคाเคก़ी เคฏुเคฆ्เคง
เคเคค्เคคเคฐ :
(1) เคเคชเคฐेเคถเคจ เคเคจเคซाเคเคจाเคเค เคฐीเค
- (เค) เคธूเคกाเคจ เคชเคฐ เคฎिเคธाเคเคฒ เคธे เคนเคฎเคฒा
(2) เคเคชเคฐेเคถเคจ เคเคจ्เคก्เคฏुเคฐिंเค เคซ्เคฐीเคกเคฎ
- (เค) เคคाเคฒिเคตाเคจ เคเคฐ เค
เคฒ- เคाเคฏเคฆा เคे เคिเคฒाเคซ เคंเค
(3) เคเคชเคฐेเคถเคจ เคกेเคเคฐ्เค เคธ्เคाเคฐ्เคฎ
- (เค) เคช्เคฐเคฅเคฎ เคเคก़ी เคฏुเคฆ्เคง
(4) เคเคชเคฐेเคถเคจ เคเคฐाเคी เคซ्เคฐीเคกเคฎ
- (เค) เคเคฐाเค เคชเคฐ เคนเคฎเคฒे เคे เคเค्เคुเค เคฆेเคถों เคा เคเค เคฌंเคงเคจ |
Q7. เค
เคฎेเคฐीเคी เคตเคฐ्เคเคธ्เคต เคी เคฐाเคน เคฎें เคौเคจ-เคธे เคต्เคฏเคตเคงाเคจ เคนैं। เคเคชเคตेเคซ เคाเคจเคคे เคเคจเคฎें เคธे เคौเคจ-เคธा เคต्เคฏเคตเคงाเคจ
เคเคाเคฎी เคฆिเคจों เคฎें เคธเคฌเคธे เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคธाเคฌिเคค เคนोเคा?
เคเคค्เคคเคฐ :
Q8. เคญाเคฐเคค-เค
เคฎเคฐीเคा เคธเคฎเคौเคคे เคธे เคธंเคฌंเคง्เคคि เคฌเคนเคธ เคे เคคीเคจ เค
ंเคถ เคเคธ เค
เคง्เคฏाเคฏ เคฎें เคฆिเค เคเค เคนैं। เคเคจ्เคนें เคชเคข़ें
เคเคฐ เคिเคธी เคเค เค
ंเคถ เคो เคเคงเคฐ เคฎाเคจเคเคฐ เคชूเคฐा เคญाเคทเคฃ เคคैเคฏाเคฐ เคเคฐें เคिเคธเคฎें เคญाเคฐเคค-เค
เคฎเคฐीเคी เคธंเคฌंเคง् เคे เคฌाเคฐे เคฎें
เคिเคธी เคเค เคฐुเค เคा เคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เคिเคฏा เคเคฏा เคนो।
เคเคค्เคคเคฐ :
เคถीเคคเคฏुเคฆ्เคง เคी เคธเคฎाเคช्เคคि เคे เคชเคถ्เคाเคค เคตिเคถ्เคต เคฐाเคเคจीเคคी เคฎें เคฌเคนुเคค เคฎเคนเคค्เคชूเคฐ्เคฃ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคเค เคนै | เคธोเคตिเคฏเคค เคธंเค เคे เคตिเคเคเคจ เคธे เคตिเคถ्เคต เคฆो- เคง्เคฐुเคตीเคฏ เคी เค
เคชेเค्เคทा เคเคเคง्เคฐुเคตीเคฏ เคนो เคเคฏा เคนै เคเคฐ เคตिเคถ्เคต เคฐाเคเคจीเคคी เค
เคฎेเคฐिเคा เคे เคเคฐ्เคฆ- เคिเคฐ्เคฆ เคนोเคเคฐ เคนी เคเคฒเคคी เคนै | เคเคธे เคฎें เคญाเคฐเคค เคे เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคนिเคคो เคे เคฒिเค เคฏเคนी เค
เค्เคा เคฐเคนेเคा เคी เคตเคน เคเคจे เคตाเคฒे เคธเคฎเคฏ เคฎें เค
เคฎेเคฐिเคा เคธे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เค
เค्เคे เคฐเค เคเคฐ เค
ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เค
เคงिเค เคธे เค
เคงिเค เคฒाเคญ เคเค ाเค |เคญाเคฐเคค เคจे เคนाเคฒ เคे เคुเค เคตเคฐ्เคทो เคฎें a เคธे เคुเค เคเคธे เคธंเคงि เคฏा เคธเคฎเคौเคคे เคिเคฏे เคนैं, เคिเคจเคธे เคฆोเคจों เคे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฎें เคฒเคाเคคाเคฐ เคธुเคงाเคฐ เคเคคा เคนै | เคเคฆเคนाเคฐเคฃ เคे เคฒिเค 2006 เคฎें เค
เคฎेเคฐिเคा เคเคตं เคญाเคฐเคค เคे เคฌीเค เคिเคฏे เคเคฏे เค
เคธैเคจिเค เคธเคฎเคौเคคे เคจे เคฆोเคจों เคो เคเคฐ เค
เคงिเค เคจเคเคฆीเค เคฒा เคฆिเคฏा เคนैं |