เค
เคง्เคฏाเคฏ
= 8
เค्เคทेเคค्เคฐीเคฏ
เคเคांเค्เคทाเคं
เคธ्เคตเคฏเคฏเคค्เคคा
เคा เค
เคฐ्เคฅ :-
เคญाเคฐเคค
เคฎें เคธเคจ् 1980 เคे เคฆเคถเค เคो
เคธ्เคตाเคฏเคค्เคคเคคा เคे เคฆเคถเค เคे
เคฐूเคช เคฎें เคฆेเคा เคाเคคा
เคนैं ।
เคธ्เคตเคฏเคฏเคค्เคคा
เคा เค
เคฐ्เคฅ เคนोเคคा เคนै
เคिเคธी เคฐाเค्เคฏ เคे เคฆ्เคตाเคฐा เคुเค
เคตिเคถेเคท เค
เคงिเคाเคฐ เคฎाँเคเคจा । เคฆेเคถ เคฎे
เคเค เคนिเคธ्เคธों เคฎें เคเคธी เคฎाँเค
เคเค ाเค เคเค । เคुเค
เคฒोเคो เคฎे เค
เคชเคจी เคฎाँเค
เคे เคฒिเค เคนเคฅिเคฏाเคฐ เคญी
เคเค ाเค ।
เคเค เคฌाเคฐ เคธंเคीเคฐ्เคฃ เคธ्เคตाเคฐ्เคฅो
, เคตिเคฆेเคถी เคช्เคฐोเคค्เคธाเคนเคจ เคเคฆि เคे เคाเคฐเคฃ
เค्เคทेเคค्เคฐीเคฏเคคा เคी เคญाเคตเคจा เคเคฌ
เค
เคฒเคाเคต เคा เคฐाเคธ्เคคा เคชเคเคก़
เคฒेเคคी เคนै เคคो เคฏเคน
เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคเคเคคा เคเคฐ เค
เคเคฃ्เคกเคคा
เคे เคฒिเค เคเคฎ्เคญीเคฐ เคुเคจौเคคी
เคฌเคจ เคाเคคी เคนै ।
เค्เคทेเคค्เคฐीเคฏ
เคเคांเค्เคทाเคฏे :-
เคเค เค्เคทेเคค्เคฐ เคตिเคถेเคท เคे เคฒोเคों เคฆ्เคตाเคฐा
เค
เคชเคจी เคตिเคถिเคท्เค เคญाเคทा , เคงเคฐ्เคฎ , เคธंเคธ्เคृเคคि เคญौเคोเคฒिเค เคตिเคถिเคท्เคเคคाเคं เคเคฆि เคे เคเคงाเคฐ
เคชเคฐ เคी เคाเคจे เคตाเคฒी
เคตिเคถिเคท्เค เคฎांเคों เคो เค्เคทेเคค्เคฐीเคฏ เคเคांเคถाเคं
เคे เคฐूเคช เคฎें เคธเคฎเคा
เคा เคธเคเคคा เคนै ।
เค्เคทेเคค्เคฐीเคฏเคคा
เคे เคช्เคฐเคฎुเค เคाเคฐเคฃ :-
เคงाเคฐ्เคฎिเค
เคตिเคญिเคจ्เคจเคคा
เคธांเคธ्เคृเคคिเค
เคตिเคญिเคจ्เคจเคคा
เคญौเคोเคฒिเค
เคตिเคญिเคจ्เคจเคคा
เคฐाเคเคจीเคคिเค
เคธ्เคตाเคฐ्เคฅ
เค
เคธंเคคुเคฒिเคค
เคตिเคाเคธ
เค्เคทेเคค्เคฐीเคฏ
เคฐाเคเคจीเคคिเค เคฆเคฒ เคเคค्เคฏाเคฆि।
เค्เคทेเคค्เคฐเคตाเคฆ
เคเคฐ เคชृเคฅเคเคคाเคตाเคฆ เคฎें เค
ंเคคเคฐ :-
เค्เคทेเคค्เคฐเคตाเคฆ
– เค्เคทेเคค्เคฐीเคฏ เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคฐाเคเคจीเคคिเค
, เคเคฐ्เคฅिเค เคเคตं เคตिเคाเคธ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงी
เคฎांเค เคเค ाเคจा ।
เคชृเคฅเคเคคाเคตाเคฆ
– เคिเคธी เค्เคทेเคค्เคฐ เคा เคฆेเคถ เคธे
เค
เคฒเค เคนोเคจे เคी เคญाเคตเคจा
เคนोเคจा เคฏा เคฎांเค เคเค ाเคจा
।
เคเคฎ्เคฎू
เคเคตं เคเคถ्เคฎीเคฐ เคฎुเคฆ्เคฆा :-
เคฏเคนाँ
เคชเคฐ เคคीเคจ เคฐाเคเคจीเคคिเค เคเคตं
เคธाเคฎाเคिเค เค्เคทेเคค्เคฐ เคถाเคฎिเคฒ เคนै :- เคเคฎ्เคฎू , เคเคถ्เคฎीเคฐ เคเคฐ เคฒเคฆ्เคฆाเค ।
เคเคถ्เคฎीเคฐ
เคा เคเค เคญाเค เค
เคญी
เคญी เคชाเคिเคธ्เคคाเคจ เคे เคเคฌ्เคे เคฎें
เคนै । เคเคฐ เคชाเคिเคธ्เคคाเคจ
เคจे เคเคถ्เคฎीเคฐ เคा เคญाเค เค
เคตैเคง
เคฐूเคช เคธे เคीเคจ เคो
เคนเคธ्เคคांเคคเคฐिเคค เคเคฐ เคฆिเคฏा เคนै
เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคธे เคชूเคฐ्เคต เคเคฎ्เคฎू
เคเคถ्เคฎीเคฐ เคฎें เคฐाเคเคคंเคค्เคฐीเคฏ เคถाเคธเคจ
เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคฅी ।
เคเคถ्เคฎीเคฐ
เคฎुเคฆ्เคฆा เคी เคธเคฎเคธ्เคฏा เคी เคเคก़े :-
1947 เคे
เคชเคนเคฒे เคฏเคนां เคฐाเคा เคนเคฐी เคธिंเคน เคा เคถाเคธเคจ เคฅा
। เคฏे เคญाเคฐเคค เคฎे
เคจเคนी เคฎिเคฒเคจा เคाเคนเคคे เคฅे ।
เคชเคिเคธ्เคคाเคจ
เคा เคฎाเคจเคจा เคฅा เคि เคเคฎ्เคฎू
– เคเคถ्เคฎीเคฐ เคฎें เคฎुเคธ्เคฒिเคฎ เค
เคงिเค
เคนै เคคो เคเคธे เคชाเค
เคฎें เคฎिเคฒ เคाเคจा เคाเคนिเค
।
เคถेเค
เค
เคฌ्เคฆुเคฒ्เคฒा เคाเคนเคคे เคฅे เคि เคฐाเคा
เคชเคฆ เคोเคก़ เคฆे ।
เคถेเค เค
เคฌ्เคฆुเคฒ्เคฒा national congress เคे เคจेเคคा เคฅे
เคฏเคน เคांเค्เคฐेเคธ เคे เคเคฐीเคฌी เคฅे
।
เคฐाเคा
เคนเคฐि เคธिंเคน เคจे เคเคธเคो
เค
เคฒเค เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฆेเคถ เคोเคทिเคค เคिเคฏा
เคคो เคชाเคिเคธ्เคคाเคจी เคเคฌाเคฏเคฒिเคฏों เคी เคुเคธเคชैเค เคे
เคाเคฐเคฃ เคฐाเคा เคจे เคญाเคฐเคค
เคธเคฐเคाเคฐ เคธे เคธैเคจिเค เคธเคนाเคฏเคคा
เคฎांเคी เคเคฐ เคฌเคฆเคฒे เคฎें
เคเคถ्เคฎीเคฐ เคे เคญाเคฐเคค เคฎें
เคตिเคฒเคฏ เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค
เคตिเคฒเคฏ เคชเคค्เคฐ เคชเคฐ เคนเคธ्เคคाเค्เคทเคฐ
เคिเคฏे ।
เคคเคฅा
เคญाเคฐเคค เคจे เคธंเคตिเคงाเคจ เคे เค
เคจुเค्เคेเคฆ 370 เคे เคฆ्เคตाเคฐा เคตिเคถेเคท
เคฐाเค्เคฏ เคा เคฆเคฐ्เคा เคช्เคฐเคฆाเคจ
เคिเคฏा ।
เคชाเคिเคธ्เคคाเคจ
เคे เคเค्เคฐเคตाเคฆी เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เคเคฐ เคเคถ्เคฎीเคฐ เคे
เค
เคฒเคाเคตाเคฆिเคฏों เคे เคाเคฐเคฃ เคฏเคน
เค्เคทेเคค्เคฐ เค
เคถाเคจ्เคค เคฌเคจा เคนुเค เคนै
।
เคฏเคนाँ
เคे เค
เคฒเคाเคตाเคฆिเคฏों เคी เคคीเคจ เคฎुเค्เคฏ
เคงाเคฐाเคँ เคนै –
1 ) เคเคถ्เคฎीเคฐ
เคो เค
เคฒเค เคฐाเคท्เค्เคฐ เคฌเคจाเคฏा
เคाเค ।
2 ) เคเคถ्เคฎीเคฐ
เคा เคชाเคिเคธ्เคคाเคจ เคฎें เคตिเคฒเคฏ เคिเคฏा
เคाเค।
3 ) เคเคถ्เคฎीเคฐ
เคญाเคฐเคค เคा เคนी เคญाเค
เคฐเคนे เคชเคฐเคจ्เคคु เคเคธे เคเคฐ เค
เคงिเค
เคธ्เคตाเคฏเคค्เคคा เคฆी เคाเค ।
เคฌाเคนเคฐी
เคเคฐ เคंเคคเคฐिเค เคตिเคตाเคฆ :-
เคชाเค
เคนเคฎेเคถा เคเคถ्เคฎीเคฐ เคชเคฐ เค
เคชเคจा เคฆाเคตा
เคเคฐเคคा เคนै । 1947 เคฏुเคฆ्เคง
เคฎे เคเคถ्เคฎीเคฐ เคा เคुเค เคนिเคธ्เคธा
เคชाเค เคे เคเคฌเคे เคฎें
เคเคฏा เคिเคธे เคเคाเคฆ เคเคถ्เคฎीเคฐ
เคฏा P.O.K เคญी เคเคนा เคाเคคा
เคนै ।
เคเคธे
370 เคे เคคเคนเคค เค
เคจ्เคฏ เคฐाเค्เคฏो
เคธे เค
เคงिเค เคธ्เคตเคฏเคฏเคค्เคคा เคฆी
เคเค เคนै ।
1948 เคे
เคฌाเคฆ เคฐाเคเคจीเคคि :-
เคชเคนเคฒे
C.M เคถेเค เค
เคฌ्เคฆुเคฒ เคจे เคญूเคฎि เคธुเคงाเคฐ
, เคเคจ เคเคฒ्เคฏाเคฃ เคे เคฒिเค เคाเคฎ
เคिเคฏा ।
เคเคถ्เคฎीเคฐ
เคो เคฒेเคเคฐ เคेंเคฆ्เคฐ เคธเคฐเคाเคฐ
เคเคฐ เคเคถ्เคฎीเคฐ เคธเคฐเคाเคฐ เคฎें เคฎเคคเคญेเคฆ เคนो
เคाเคคे เคฅे ।
1953 เคฎें
เคถेเค เค
เคฌ्เคฆुเคฒ्เคฒा เคฌเคฐ्เคाเคธ्เคค ।
เคเคธเคे
เคฌाเคฆ เคो เคจेเคคा เคเค
เคตो เคถेเค เคिเคคเคจे เคฒोเคเคช्เคฐिเคฏ
เคจเคนी เคฅे । เคेंเคฆ्เคฐ
เคे เคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เคชเคฐ เคธเคค्เคคा เคชเคฐ
เคฐเคนे เคชเคฐ เคงांเคงเคฒी เคा
เคเคฐोเคช เคฒเคा ।
1953 เคธे
1974 เคคเค เคांเค्เคฐेเคธ เคा เคฐाเคเคจीเคคि เคชเคฐ
เค
เคธเคฐ เคฐเคนा ।
1974 เคฎें
เคंเคฆिเคฐा เคจे เคถेเค เค
เคฌ्เคฆुเคฒ्เคฒा
เคธे เคธเคฎเคौเคคा เคिเคฏा เคเคฐ เคเคจ्เคนें
C.M เคฌเคจा เคฆिเคฏा ।
เคฆुเคฌाเคฐा
National congress เคो เคเคกा เคिเคฏा ।
1977 เคฎें เคฌเคนुเคฎเคค เคฎिเคฒा । 1982 เคฎें
เคฎौเคค เคนो เคเค।
1982 เคฎें
เคถेเค เคी เคฎौเคค เคे
เคฌाเคฆ N.C เคी เคเคฎाเคจ เคเคจเคे
เคฌेเคे เคซाเคฐुเค เค
เคฌ्เคฆुเคฒ्เคฒा เคจे เคธंเคญाเคฒी ।
เคซाเคฐुเค C.M เคฌเคจे ।
1986 เคฎें
เคेंเคฆ्เคฐ เคจे N.C เคธे เคुเคจाเคตी เคเค เคฌเคจ्เคงเคจ
เคिเคฏा ।
เคชंเคाเคฌ
เคธंเคเค :-
1920 เคे
เคฆเคถเค เคฎें เคเค िเคค เค
เคाเคฒी
เคฆเคฒ เคจे เคชंเคाเคฌी เคญाเคทी
เค्เคทेเคค्เคฐ เคे เคเค เคจ เคे
เคฒिเค เคเคจ्เคฆोเคฒเคจ เคเคฒाเคฏा เคिเคธเคे เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคธ्เคตเคฐूเคช เคชंเคाเคฌ เคช्เคฐाเคจ्เคค เคธे เค
เคฒเค เคเคฐเคे
เคธเคจ 1966 เคฎें เคนिเคจ्เคฆी เคญाเคทी เค्เคทेเคค्เคฐ เคนเคฐिเคฏाเคฃा เคคเคฅा เคชเคนाเคกी เค्เคทेเคค्เคฐ
เคนिเคฎाเคเคฒ เคช्เคฐเคฆेเคถ เคฌเคจाเคฏे เคเคฏे ।
เค
เคाเคฒीเคฆเคฒ
เคธे เคธเคจ् 1973 เคे เคเคจเคจ्เคฆเคชुเคฐ เคธाเคนिเคฌ เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ เคฎें เคชंเคाเคฌ เคे
เคฒिเค เค
เคงिเค เคธ्เคตाเคฏเคค्เคคเคคा เคी
เคฎांเค เคเค ी เคुเค เคงाเคฐ्เคฎिเค
เคจेเคคाเคं เคจे เคธ्เคตाเคฏเคค्เคค เคธिเค्เค
เคชเคนเคाเคจ เคी เคฎांเค เคी
เคเคฐ เคुเค เคเคฐเคฎเคชเคจ्เคฅिเคฏों เคจे
เคญाเคฐเคค เคธे เค
เคฒเค เคนोเคเคฐ
เคाเคฒिเคธ्เคคाเคจ เคฌเคจाเคจे เคी เคฎांเค เคी
।
เคเคชเคฐेเคถเคจ
เคฌ्เคฒू เคธ्เคाเคฐ :-
เคธเคจ्
1980 เคे เคฌाเคฆ เค
เคाเคฒी เคฆเคฒ
เคชเคฐ เคเค्เคฐเคชเคจ्เคฅी เคฒोเคों เคा เคจिเคฏเคจ्เคค्เคฐเคฃ เคนो
เคเคฏा เคเคฐ เคเคจ्เคนोंเคจे เค
เคฎृเคคเคธเคฐ
เคे เคธ्เคตเคฐ्เคฃ เคฎเคจ्เคฆिเคฐ เคฎें เค
เคชเคจा เคฎुเค्เคฏाเคฒเคฏ
เคฌเคจाเคฏा । เคธเคฐเคाเคฐ เคจे
เคूเคจ 1984 เคฎें เคเค्เคฐเคตाเคฆिเคฏों เคो
เคธ्เคตเคฐ्เค เคฎเคจ्เคฆिเคฐ เคธे เคจिเคाเคฒเคจे เคे
เคฒिเค เคธैเคจ्เคฏ เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी ( เคเคชเคฐेเคถเคจ เคฌ्เคฒू เคธ्เคाเคฐ ) เคी
।
เคंเคจ्เคฆिเคฐा
เคांเคงी เคी เคนเคค्เคฏा :-
เคเคธ เคธैเคจ्เคฏ เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคो เคธिเค्เคों เคจे
เค
เคชเคจे เคงเคฐ्เคฎ , เคตिเคถ्เคตाเคธ เคชเคฐ เคนเคฎเคฒा เคฎाเคจा
เคिเคธเคा เคฌเคฆเคฒा เคฒेเคจे เคे
เคฒिเค 31 เค
เค्เคूเคฌเคฐ 1984 เคो เคंเคจ्เคฆिเคฐा เคांเคงी
เคी เคนเคค्เคฏा เคी เคเค เคคो
เคฆूเคธเคฐी เคคเคฐเคซ เคเคค्เคคเคฐ เคญाเคฐเคค
เคฎें เคธिเค्เคों เคे เคตिเคฐूเคฆ्เคง เคนिंเคธा
เคญเคก़เค เคเค ी ।
เคชंเคाเคฌ
เคธเคฎเคौเคคा :-
เคชंเคाเคฌ
เคธเคฎเคौเคคा เคुเคฒाเค 1985 เคฎें เค
เคाเคฒी เคฆเคฒ
เคे เค
เคง्เคฏเค्เคท เคนเคฐ เคเคจ्เคฆ เคธिंเคน
เคฒोเคोเคตाเคฒ เคคเคฅा เคฐाเคीเคต เคांเคงी
เคे เคธเคฎเคौเคคे เคจे เคชंเคाเคฌ เคฎें
เคถाเคจ्เคคि เคธ्เคฅाเคชเคจा เคे เคช्เคฐเคฏाเคธ เคिเคฏे
।
เคชंเคाเคฌ
เคธเคฎเคौเคคे เคे เคช्เคฐเคฎुเค เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ
:-
เคเคฃ्เคกीเคเคข
เคชंเคाเคฌ เคो เคฆिเคฏा เคाเคฏेเคा
।
เคชंเคाเคฌ
เคนเคฐिเคฏाเคฃा เคธीเคฎा เคตिเคตाเคฆ เคธुเคฒเคाเคจे
เคे เคฒिเค เคเคฏोเค เคी
เคจिเคฏुเค्เคคि เคนोเคी ।
เคชंเคाเคฌ
, เคนเคฐिเคฏाเคฃा , เคฐाเคเคธ्เคฅाเคจ เคे เคฌीเค เคฐाเคฌी
เคต्เคฏाเคธ เคे เคชाเคจी เคฌंเคเคตाเคฐे
เคนेเคคु เคจ्เคฏाเคฏाเคงिเคเคฐเคฃ เคเค िเคค เคिเคฏा เคाเคฏेเคा
।
เคชंเคाเคฌ
เคฎें เคเค्เคฐเคตाเคฆ เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคฒोเคों เคो เคฎुเคเคตเคा เคฆिเคฏा
เคाเคฏेเคा ।
เคชंเคाเคฌ
เคธे เคตिเคถेเคท เคธुเคฐเค्เคทा เคฌเคฒ เค
เคงिเคจिเคฏเคฎ ।
เคชूเคฐ्เคตोเคค्เคคเคฐ
เคญाเคฐเคค :-
เคเคธ เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคธाเคค เคฐाเค्เคฏ เคนै
เคिเคธเคฎे เคญाเคฐเคค เคी 04 เคช्เคฐเคคिเคถเคค
เคเคฌाเคฆी เคฐเคนเคคी เคนै ।
เคฏเคนाँ
เคी เคธीเคฎाเคฏें เคीเคจ , เคฎ्เคฏांเคฎाเคฐ , เคฌांเค्เคฒाเคฆेเคถ เคเคฐ เคญूเคाเคจ เคธे
เคฒเคเคคी เคนै เคฏเคน เค्เคทेเคค्เคฐ
เคญाเคฐเคค เคे เคฒिเค เคฆเค्เคทिเคฃ
เคชूเคฐ्เคต เคเคถिเคฏा เคा เคช्เคฐเคตेเคถ เคฆ्เคตाเคฐ
เคนै ।
เคธंเคाเคฐ
เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคเคตं เคฒเคฎ्เคฌी เค
เคจ्เคคเคฐ्เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ
เคธीเคฎा เคฐेเคा เคเคฆि เคธเคฎเคธ्เคฏाเคฏे
เคฏเคนां เคी เคฐाเคเคจीเคคि เคो
เคธंเคตेเคฆเคจเคถीเคฒ เคฌเคจाเคคी เคนै ।
เคชूเคฐ्เคตोเคค्เคคเคฐ
เคญाเคฐเคค เคी เคฐाเคเคจीเคคि เคฎें
เคธ्เคตाเคฏเคค्เคคเคคा เคी เคฎांเค , เค
เคฒเคाเคตเคตाเคฆी
เคंเคฆोเคฒเคจ เคคเคฅा เคฌाเคนเคฐी เคฒोเคों
เคा เคตिเคฐोเคง เคฎुเคฆ्เคฆे เคช्เคฐเคญाเคตी เคฐเคนे เคนै ।
เคธ्เคตाเคฏเคค्เคคเคคा
เคी เคฎांเค :-
เคเคाเคฆी
เคे เคธเคฎเคฏ เคฎเคฃिเคชुเคฐ เคเคตं
เคค्เคฐिเคชुเคฐा เคो เคोเคก़เคเคฐ เคชूเคฐा
เค्เคทेเคค्เคฐ เค
เคธเคฎ เคเคนเคฒाเคคा เคฅा
เคिเคธเคฎें เค
เคจेเค เคญाเคทाเคฏी เคเคจเคाเคคिเคฏ
เคธเคฎुเคฆाเคฏ เคฐเคนเคคे เคฅे เคเคจ
เคธเคฎुเคฆाเคฏों เคจे เค
เคชเคจी เคตिเคถिเคท्เคเคคा
เคो เคธुเคฐเค्เคทिเคค เคฐเคเคจे เคे เคฒिเค
เค
เคฒเค – เค
เคฒเค เคฐाเค्เคฏों เคी
เคฎांเค เคी ।
เค
เคฒเคाเคตเคตाเคฆी
เคเคจ्เคฆोเคฒเคจ :-
เคฎिเคोเคฐเคฎ
– เคธเคจ् 1959 เคฎें เค
เคธเคฎ เคे
เคฎिเคो เคชเคฐ्เคตเคคीเคฏ เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคเคฏे เค
เคाเคฒ
เคा เค
เคธเคฎ เคธเคฐเคाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा
เคเคिเคค เคช्เคฐเคฌเคจ्เคง เคจ เคเคฐเคจे เคชเคฐ
เคฏเคนाँ เค
เคฒเคाเคตเคตाเคฆी เคเคจ्เคฆोเคฒเคจ เคเคญाเคฐो ।
เคธเคจ्
1966 เคฎिเคो เคจेเคถเคจเคฒ เคซ्เคฐंเค ( M . N . E . ) เคจे เคฒाเคฒ เคกेंเคा
เคे เคจेเคคृเคค्เคต เคฎें เคเคाเคฆी เคी
เคฎांเค เคเคฐเคคे เคนुเค เคธเคถเคธ्เคค्เคฐ
เค
เคญिเคฏाเคจ เคเคฒाเคฏा । 1986 เคฎें เคฐाเคीเคต เคांเคงी
เคคเคฅा เคฒाเคฒ เคกेเคा เคे
เคฌीเค เคถाเคจ्เคคि เคธเคฎเคौเคคा เคนुเค เคเคฐ เคฎिเคोเคฐเคฎ
เคชूเคฐ्เคฃ เคฐाเค्เคฏ เคฌเคจा ।
เคจाเคाเคฒैเคฃ्เคก
:-
เคจाเคा
เคจेเคถเคจเคฒ เคांเคเคธिเคฒ ( N . N . C ) เคจे เค
ंเคเคฎी เคाเคชू
เคซिเคो เคे เคจेเคคृเคค्เคต เคฎें
เคธเคจ् 1951 เคธे เคญाเคฐเคค เคธे
เค
เคฒเค เคนोเคจे เคเคฐ เคตृเคนเคค
เคจाเคाเคฒैंเคฃ्เคก เคी เคฎांเค เคे
เคฒिเค เคธเคถเคธ्เคค्เคฐ เคธंเคเคฐ्เคท เคเคฒाเคฏा เคนुเค เคนै ।
เคुเค
เคธเคฎเคฏ เคฌाเคฆ N . N . C เคฎें เคฆोเคुเค เคเค
เคเคถाเค เคฎुเคเคตा ( M ) เคคเคฅा เคฆुเคธเคฐा เคाเคชเคฒांเค
( K ) เคฌเคจ เคเคฏे । เคญाเคฐเคค
เคธเคฐเคाเคฐ เคจे เคธเคจ् 2015 เคฎें
N . N . C – M เคुเค เคธे เคถाเคจ्เคคि เคธ्เคฅाเคชเคจा
เคे เคฒिเค เคธเคฎเคौเคคा เคिเคฏा
เคชเคฐเคจ्เคคु เคธ्เคฅाเค เคถाเคจ्เคคि เค
เคญी เคฌाเคी เคนै
।
เคฌाเคนเคฐी
เคฒोเคों เคा เคตिเคฐोเคง :-
เคชूเคฐ्เคตोเคค्เคคเคฐ
เคे เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคฌंเคเคฒाเคฆेเคถी เคुเคธเคชैเค
เคคเคฅा เคญाเคฐเคค เคे เคฆूเคธเคฐे
เคช्เคฐाเคจ्เคคो เคธे เคเคฏे เคฒोเคों
เคो เคฏเคนां เคी เคเคจเคคा
เค
เคชเคจे เคฐोเคเคाเคฐ เคเคฐ เคธंเคธ्เคृเคคि เคे
เคฒिเค เคเคคเคฐा เคฎाเคจเคคी เคนै
।
1979 เคธे
เค
เคธเคฎ เคे เคाเคค्เคฐ เคธंเคเค เคจ เคเคธू ( AASU ) เคจे เคฌाเคนเคฐी เคฒोเคों
เคे เคตिเคฐोเคง เคฎें เคฏे เคเคจ्เคฆोเคฒเคจ
เคเคฒाเคฏा เคिเคธเคे เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคธ्เคตเคฐूเคช เคเคธू เคเคฐ เคฐाเคीเคต
เคांเคงी เคे เคฌीเค เคถाเคจ्เคคि
เคธเคฎเคौเคคा เคนुเค เคธเคจ् 2016 เคे
เค
เคธเคฎ เคตिเคงाเคจ เคธเคญा เคुเคจाเคตों เคฎें
เคญी เคฌांเค्เคฒाเคฆेเคถी เคुเคธเคชैเค เคा เคช्เคฐเคฎुเค เคฎुเคฆ्เคฆा
เคฅा ।
เคฆ्เคฐเคตिเคก
เคเคจ्เคฆोเคฒเคจ :-
เคฆเค्เคทिเคฃ
เคญाเคฐเคค เคे เคเคธ เคเคจ्เคฆोเคฒเคจ
เคा เคจेเคคृเคค्เคต เคคเคฎिเคฒเคธเคฎाเค เคธुเคงाเคฐเค เค . เคตी . เคฐाเคฎाเคธ्เคตाเคฎी
เคจाเคฏเคเคฐ เคชेเคฐिเคฏाเคฐ เคจे เคिเคฏा ।เคเคธ
เคเคจ्เคฆोเคฒเคจ เคจे เคเคค्เคคเคฐ เคญाเคฐเคค
เคे เคฐाเคเคจीเคคिเค , เคเคฐ्เคฅिเค เคต เคธांเคธ्เคृเคคिเค เคช्เคฐเคญुเคค्เคต
, เคฌ्เคฐाเคนเคฎเคฃเคตाเคฆ เคต เคนिเคจ्เคฆी เคญाเคทा เคा เคตिเคฐोเคง เคคเคฅा
เค्เคทेเคค्เคฐीเคฏ เคौเคฐเคต เคฌเคข़ाเคจे เคชเคฐ
เคोเคฐ เคฆिเคฏा । เคเคธे
เคฆूเคธเคฐे เคฆเค्เคทिเคฃी เคฐाเค्เคฏों เคฎें เคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เคจ
เคฎिเคฒเคจे เคชเคฐ เคฏเคน เคคเคฎिเคฒเคจाเคกु
เคคเค เคธिเคฎเค เคเคฐ เคฐเคน
เคเคฏा ।
เคเคธ เคเคจ्เคฆोเคฒเคจ เคे เคाเคฐเคฃ เคเค
เคจเคฏे เคฐाเคเคจीเคคिเค เคฆเคฒ – “ เคฆ्เคฐเคตिเคก เคเคทเคเคฎ ”
เคा เคเคฆเคฏ เคนुเค เคฏเคน
เคฆเคฒ เคुเค เคตเคฐ्เคทों เคे
เคฌाเคฆ เคฆो เคญाเคो ( D . M . K . เคเคตं A . I . D . M . K . ) เคฎें เคฌंเค เคเคฏा
เคฏे เคฆोเคจों เคฆเคฒ เค
เคฌ เคคเคฎिเคฒเคจाเคกु
เคी เคฐाเคเคจीเคคि เคฎें เคช्เคฐเคญाเคตी เคนै
।
เคธिเค्เคिเคฎ
เคा เคตिเคฒเคฏ :-
เคเคाเคฆी
เคे เคฌाเคฆ เคญाเคฐเคค เคธเคฐเคाเคฐ
เคจे เคธिเค्เคिเคฎ เคे เคฐเค्เคทा เคต
เคตिเคฆेเคถ เคฎाเคฎเคฒे เค
เคชเคจे เคชाเคธ เคฐเคे
เคเคฐ เคฐाเคा เคोเค्เคฏाเคฒ เคो
เคเคจ्เคคเคฐिเค เคช्เคฐเคถाเคธเคจ เคे เค
เคงिเคाเคฐ เคฆिเคฏे
।
เคชเคฐเคจ्เคคु
เคฐाเคा เคเคจเคคा เคी เคฒोเคเคคाเคจ्เคค्เคฐिเค
เคญाเคตเคจाเคं เคो เคจเคนीं เคธंเคญाเคฒ
เคธเคा เคเคฐ เค
เคช्เคฐैเคฒ 1975 เคฎें
เคธिเค्เคिเคฎ เคตिเคงाเคจ เคธเคญा เคจे เคธिเค्เคिเคฎ
เคा เคญाเคฐเคค เคฎें เคตिเคฒเคฏ
เคा เคช्เคฐเคธ्เคคाเคต เคชाเคธ เคเคฐเคे เคเคจเคฎเคค
เคธंเค्เคฐเคน เคเคฐाเคฏा เคिเคธे เคเคจเคคा เคจे
เคธเคนเคฎเคคी เคช्เคฐเคฆाเคจ เคी ।
เคญाเคฐเคค
เคธเคฐเคाเคฐ เคจे เคช्เคฐเคธ्เคคाเคต เคो
เคธ्เคตीเคाเคฐ เคเคฐ เคธिเค्เคिเคฎ เคो
เคญाเคฐเคค เคा 22เคตाँ เคฐाเค्เคฏ
เคฌเคจाเคฏा ।
เคोเคตा
เคฎुเค्เคคि :-
เคोเคตा
เคฆเคฎเคจ เคเคฐ เคฆीเคต เคธोเคฒเคนเคตीं
เคธเคฆी เคธे เคชुเคฐ्เคคเคाเคฒ เคे
เค
เคงीเคจ เคฅे เคเคฐ 1947 เคฎें
เคญाเคฐเคค เคी เคเคाเคฆी เคे
เคฌाเคฆ เคญी เคชुเคฐ्เคคเคाเคฒ เคे
เค
เคงीเคจ เคฐเคนे ।
เคฎเคนाเคฐाเคท्เค्เคฐ
เคे เคธเคฎाเคเคตाเคฆी เคธเคค्เคฏाเค्เคฐเคนिเคฏों เคे เคธเคนเคฏोเค เคธे
เคोเคตा เคฎें เคเคाเคฆी เคा
เคเคจ्เคฆोเคฒเคจ เคเคฒा เคฆिเคธเคฎ्เคฌเคฐ 1961 เคฎें
เคญाเคฐเคค เคธเคฐเคाเคฐ เคจे เคोเคตा เคฎें
เคธेเคจा เคญेเคเคเคฐ เคเคाเคฆ เคเคฐाเคฏा เคเคฐ
เคोเคตा เคฆเคฎเคจ , เคฆीเคต เคो เคธंเค
เคถाเคธिเคค เค्เคทेเคค्เคฐ เคฌเคจाเคฏा ।
เคोเคตा
เคो เคฎเคนाเคฐाเคท्เค्เคฐ เคฎें เคถाเคฎिเคฒ เคนोเคจे
เคฏा เค
เคฒเค เคฌเคจे เคฐเคนเคจे
เคे เคฒिเค เคเคจเคฎเคค เคธंเค्เคฐเคน
เคเคจเคตเคฐी 1967 เคฎें เคเคฐाเคฏा เคเคฏा
เคเคฐ เคธเคจ् 1987 เคฎें เคोเคตा เคो
เคฐाเค्เคฏ เคฌเคจाเคฏा เคเคฏा ।
เคเคाเคฆी
เคे เคฌाเคฆ เคธे เค
เคฌ
เคคเค เคเคญเคฐी เค्เคทेเคค्เคฐीเคฏ เคเคांเค्เคทाเคं
เคे เคธเคฌเค :-
เค्เคทेเคค्เคฐीเคฏ
เคเคांเค्เคทाเคฏे เคฒोเคเคคाเคจ्เคค्เคฐिเค เคฐाเคเคจीเคคि เคी เค
เคญिเคจ्เคจ เค
ंเค
เคนै ।
เค्เคทेเคค्เคฐीเคฏ
เคเคाเค्เคทाเคं เคो เคฆเคฌाเคจे เคी
เคฌเคाเคฏ เคฒोเคเคคाเคจ्เคค्เคฐिเค เคฌाเคคเคीเคค เคो เค
เคชเคจाเคจा เค
เค्เคा
เคนोเคคा เคนै ।
เคธเคค्เคคा
เคी เคธाเคेเคฆाเคฐी เคे เคฎเคนเคค्เคต เคो
เคธเคฎเคเคจा ।
เค्เคทेเคค्เคฐीเคฏ
เค
เคธเคจ्เคคुเคฒเคจ เคชเคฐ เคจिเคฏเคจ्เคค्เคฐเคฃ เคฐเคเคจा
।
๐ เค
เคง्เคฏाเคฏ = 8 ๐
๐ เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคเคฐ เคช्เคฐाเคृเคคिเค เคธंเคธाเคงเคจ ๐
❇️ เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ
: –
๐น เคชเคฐि ( เคเคชเคฐी ) + เคเคตเคฐเคฃ ( เคตเคน เคเคตเคฐเคฃ ) เคो
เคฌเคจเคธ्เคชเคคि เคคเคฅा เคीเคต เคเคจ्เคคुเคं
เคो เคเคชเคฐ เคธे เคขเคे
เคนुเค เคนै ।
❇️ เคช्เคฐाเคृเคคिเค
เคธंเคธाเคงเคจ :-
๐น เคช्เคฐเคृเคคि เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เคฎเคจुเคท्เคฏ
เคे เคเคชเคฏोเค เคे เคธाเคงเคจ ।
เคฎाเคจเคต เคीเคตเคจ เคा เค
เคธ्เคคिเคค्เคต,
เคช्เคฐเคเคคि เคเคตं เคตिเคाเคธ เคธंเคธाเคงเคจों เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เคเคฐเคคी
เคนै । เคเคฆिเคाเคฒ เคธे
เคฎเคจुเคท्เคฏ เคช्เคฐเคृเคคि เคธे เคตिเคญिเคจ्เคจ เคช्เคฐเคाเคฐ
เคी เคตเคธ्เคคुเคँ เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐ เค
เคชเคจी เคเคตเคถ्เคฏเคเคคाเคं
เคो เคชूเคฐा เคเคฐเคคा เคฐเคนा
เคนै । เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें
เคธंเคธाเคงเคจ เคตे เคนैं เคिเคจเคी
เคเคชเคฏोเคिเคคा เคฎाเคจเคต เคे เคฒिเคฏे
เคนो ।
❇️ เคตिเคถ्เคต เคฎें
เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคช्เคฐเคฆूเคทเคฃ เคे เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคाเคฐเค
:-
เคเคจเคธंเค्เคฏा
เคตृเคฆ्เคงि ।
เคตเคจो
เคी เคเคाเค ।
เคเคชเคญोเค्เคคाเคตाเคฆी
เคธंเคธ्เคृเคคि เคो เคฌเคข़ाเคตा ।
เคธंเคธाเคงเคจों
เคा เค
เคค्เคฏाเคงिเค เคฆोเคนเคจ ।
เคเคฆ्เคฏोเคिเคीเคเคฐเคฃ
เคो เคฌเคข़ाเคตा ।
เคชเคฐिเคตเคนเคจ
เคे เค
เคค्เคฏเคงिเค เคธाเคงเคจ ।
❇️ เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคช्เคฐเคฆूเคทเคฃ
เคे เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เคे เคเคชाเคฏ :-
เคเคจเคธंเค्เคฏा
เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ ।
เคตเคจ
เคธंเคฐเค्เคทเคฃ ।
เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ
เคฎिเคค्เคฐ เคคเคเคจीเค เคा เคช्เคฐเคฏोเค ।
เคช्เคฐाเคृเคคिเค
เคธंเคธाเคงเคจों เคा เคธंเคคुเคฒिเคค เคช्เคฐเคฏोเค
।
เคชเคฐिเคตเคนเคจ
เคे เคธाเคฐ्เคตเคเคจिเค เคธाเคงเคจों เคा เคช्เคฐเคฏोเค ।
เคเคจ เคाเคเคฐूเคเคคा เคाเคฐ्เคฏเค्เคฐเคฎ ।
เค
เคฐ्เคจ्เคคเคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ
เคธเคนเคฏोเค ।
✳️ ” เคฒिเคฎिเค्เคธ เคू เค्เคฐोเคฅ ” เคจाเคฎเค
เคชुเคธ्เคคเค :-
๐น เคตैเคถिเคตเค เคฎाเคฎเคฒो
เคฎें เคธเคฐोเคाเคฐ เคฐเคเคจे เคตाเคฒे เคตिเคฆ्เคตाเคจों
เคे เคเค เคธเคฎूเคน เคจे
เคिเคธเคा เคจाเคฎ เคนै ( เค्เคฒเคฌ
เคเคซ़ เคฐोเคฎ ) เคจे 1972 เคฎें เคเค เคชुเคธ्เคคเค
” เคฒिเคฎिเค्เคธ เคू เค्เคฐोเคฅ ” เคฒिเคी । เคเคธ
เคชुเคธ्เคคเค เคฎें เคฌเคคाเคฏा เคเคฏा
เคि เคिเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคธे
เคฆुเคจिเคฏा เคी เคเคจเคธंเค्เคฏा เคฌเคข़
เคฐเคนी เคนै เคเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ
เคธंเคธाเคงเคจ เคเคฎ เคนोเคคे เคा
เคฐเคนे เคนैं ।
Note :- UNEP = UNITED NATION ENVIRONMENT PROGRAMME ( เคธเคฏुเค्เคค เคฐाเคท्เค्เคฐ เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคाเคฐ्เคฏเค्เคฐเคฎ )
❇️ เคฐिเคฏो
เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ / เคชृเคฅ्เคตी เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ ( Earth Summit ) :-
๐น 1992 เคฎें เคธंเคฏुเค्เคค เคฐाเคท्เค्เคฐเคธंเค
เคा เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคเคฐ เคตिเคाเคธ เคे
เคฎुเคฆ्เคฆे เคชเคฐ เคेเคจ्เคฆ्เคฐिเคค เคเค
เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ เคฌ्เคฐाเคीเคฒ เคे เคฐिเคฏो เคกी
เคเคจेเคฐिเคฏो เคฎें เคนुเค ।
เคเคธे เคชृเคฅ्เคตी เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ ( Earth Summit ) เคเคนा เคाเคคा เคนै
। เคเคธ เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ เคฎें 170
เคฆेเคถ , เคนเคाเคฐों เคธ्เคตเคฏंเคธेเคตी เคธंเคเค เคจ เคคเคฅा เค
เคจेเค เคฌเคนुเคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ
เคंเคชเคจिเคฏों เคจे เคญाเค เคฒिเคฏा
।
❇️ เคฐिเคฏो
เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ / เคชृเคฅ्เคตी เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ เคी เคตिเคถेเคทเคคाเคँ / เคฎเคนเคค्เคต
:-
๐น เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคो เคฒेเคเคฐ เคฌเคข़เคคे
เคธเคฐोเคाเคฐ เคो เคเคธी เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ
เคฎें เคฐाเคเคจिเคคिเค เคฆाเคฏเคฐे เคฎें เค ोเคธ เคฐूเคช
เคฎिเคฒा ।
๐น เคฐिเคฏो – เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ เคฎें เคฏเคน เคฌाเคค
เคुเคฒเคเคฐ เคธाเคฎเคจे เคเคฏी เคि เคตिเคถ्เคต
เคे เคงเคจी เคเคฐ เคตिเคเคธिเคค
เคฆेเคถ เค
เคฐ्เคฅाเคค เคเคค्เคคเคฐी เคोเคฒाเคฐ्เคฆ्เคง เคคเคฅा เคเคฐीเคฌ เคเคฐ
เคตिเคाเคธเคถीเคฒ เคฆेเคถ เคฏाเคจि เคฆเค्เคทिเคฃी
เคोเคฒाเคฐ्เคฆ्เคง เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคे เค
เคฒเค – เค
เคฒเค
เคเคेंเคกे เคे เคชैเคฐोเคाเคฐ เคนै
।
๐น เคเคค्เคคเคฐी เคฆेเคถों
เคी เคฎुเค्เคฏ เคिंเคคा เคเคोเคจ เคชเคฐเคค เคो
เคจुเคเคธाเคจ เคเคฐ เค्เคฒोเคฌเคฒ เคตाเคฐ्เคฎिंเค
เคो เคฒेเคเคฐ เคฅी เคเคฌเคि
เคฆเค्เคทिเคฃी เคฆेเคถ เคเคฐ्เคฅिเค เคตिเคाเคธ
เคเคฐ เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคช्เคฐเคฌंเคงเคจ เคे เคเคชเคธी เคฐिเคถ्เคคे
เคो เคธुเคฒเคाเคจे เคे เคฒिเค เค्เคฏाเคฆा
เคिंเคคिเคค เคฅे ।
๐น เคฐिเคฏो – เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ เคฎें เคเคฒเคตाเคฏु – เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ
. เคैเคต – เคตिเคตिเคงเคคा เคเคฐ เคตाเคจिเคी เคे
เคธंเคฌंเคง เคฎें เคुเค เคจिเคฏเคฎाเคाเคฐ
เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เคนुเค । เคเคธเคฎें
เคเคेंเคกा – 21 เคे เคฐूเคช เคฎें
เคตिเคाเคธ เคे เคुเค เคคौเคฐ
– เคคเคฐीเคे เคญी เคธुเคाเค เคเค
।
๐น เคเคธी เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ
เคฎें ‘ เคिเคाเค เคตिเคाเคธ ‘ เคा เคคเคฐीเคा เคธुเคाเคฏा
เคเคฏा เคिเคธเคฎें เคเคธी เคตिเคाเคธ เคी
เคเคฒ्เคชเคจा เคी เคเคฏी เคिเคธเคฎें
เคตिเคाเคธ เคे เคธाเคฅ – เคธाเคฅ
เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคो เคญी เคจुเคเคธाเคจ
เคจ เคชเคนुंเคे । เคเคธे เคงाเคฐเคฃीเคฏ
เคตिเคाเคธ เคญी เคเคนा เคाเคคा
เคนै ।
❇️ เค
เคेंเคกा
– 21 :-
๐น เคเคธเคฎे เคฏเคน
เคเคนा เคเคฏा เคि เคตिเคाเคธ
เคा เคคเคฐीเคा เคเคธा เคนो เคिเคธเคธे
เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคो เคจुเคเคธाเคจ เคจ
เคชเคนुँเคे ।
❇️ เค
เคेंเคกा
– 21 เคी เคเคฒोเคเคจा :-
๐น เคเคธเคฎे เคเคนा
เคเคฏा เคि Agenda – 21 เคฎें เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคชเคฐ
เคเคฎ เคเคฐ เคตिเคाเคธ เคชเคฐ
เค्เคฏाเคฆा เคง्เคฏाเคจ เคฆिเคฏा เคा เคฐเคนा
เคนै ।
❇️ ” เค
เคตเคฐ เคॉเคฎเคจ
เคซ्เคฏूเคเคฐ ” เคจाเคฎเค เคฐिเคชोเคฐ्เค เคी
เคेเคคाเคตเคจी :-
๐น 1987 เคฎें เคเค เคเคธ
เคฐिเคชोเคฐ्เค เคฎें เคเคคाเคฏा เคเคฏा
เคि เคเคฐ्เคฅिเค เคตिเคाเคธ เคे เคाเคฒू เคคौเคฐ
เคคเคฐीเคे เคญเคตिเคท्เคฏ เคฎें เคिเคाเค เคธाเคฌिเคค
เคจเคนी เคนोเคे ।
❇️ เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ
เคो เคฒेเคเคฐ เคตिเคเคธिเคค เคเคฐ
เคตिเคाเคธเคถीเคฒ เคฆेเคถों เคा เคฐเคตैเคฏा :-
๐ถ เคตिเคเคธिเคค เคฆेเคถ
:-
๐น เคเคค्เคคเคฐ เคे เคตिเคเคธिเคค เคฆेเคถ
เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคे เคฎเคธเคฒे เคชเคฐ
เคเคธी เคฐूเคช เคฎें เคเคฐ्เคा
เคเคฐเคจा เคाเคนเคคे เคนैं เคिเคธ เคฆเคถा
เคฎें เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคเค เคฎौเคूเคฆ เคนै
। เคฏे เคฆेเคถ เคाเคนเคคे
เคนैं เคि เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคे
เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เคฎें เคนเคฐ เคฆेเคถ
เคी เคिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐी เคฌเคฐाเคฌเคฐ เคนो ।
๐ถ เคตिเคाเคธเคถीเคฒ เคฆेเคถ :-
๐น เคตिเคाเคธเคถीเคฒ เคฆेเคถों
เคा เคคเคฐ्เค เคนै เคि
เคตिเคถ्เคต เคฎें เคชाเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคी เคो
เคจुเคเคธाเคจ เค
เคงिเคांเคถเคคเคฏा เคตिเคเคธिเคค เคฆेเคถों เคे เคเคฆ्เคฏोเคिเค เคตिเคाเคธ
เคธे เคชเคนुँเคा เคนै । เคฏเคฆि
เคตिเคเคธिเคค เคฆेเคถों เคจे เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคो
เค्เคฏाเคฆा เคจुเคเคธाเคจ เคชเคนुँเคाเคฏा เคนै เคคो เคเคจ्เคนें
เคเคธ เคจुเคเคธाเคจ เคी เคญเคฐเคชाเค เคी
เคिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐी เคญी เค्เคฏाเคฆा เคเค ाเคจी
เคाเคนिเค । เคเคธเคे เค
เคฒाเคตा
, เคตिเคाเคธเคถीเคฒ เคฆेเคถ เค
เคญी เคเคฆ्เคฏोเคीเคเคฐเคฃ
เคी เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคธे เคुเคเคฐ เคฐเคนे
เคนैं เคเคฐ เคเคฐुเคฐी เคนै
เคि เคเคจ เคชเคฐ เคตे
เคช्เคฐเคคिเคฌंเคง เคจ เคฒเคें เคो
เคตिเคเคธिเคค เคฆेเคถों เคชเคฐ เคฒเคाเคฏे เคाเคจे
เคนैं ।
❇️ เคธाเคी
เคธंเคชเคฆा : –
๐น เคธाเคी เคธंเคชเคฆा เคเคจ
เคธंเคธाเคงเคจो เคो เคเคนเคคे เคนैं
เคिเคจ เคชเคฐ เคिเคธी เคเค
เคा เคจเคนीं เคฌเคฒ्เคि เคชूเคฐे
เคธเคฎुเคฆाเคฏ เคा เค
เคงिเคाเคฐ เคนोเคคा
เคนै । เคैเคธे , เคฎैเคฆाเคจ
, เคुเคँ เคฏा เคจเคฆी ।
เคเคธเคฎें เคชृเคฅ्เคตी เคा เคตाเคฏुเคฎंเคกเคฒ เค
ंเคाเคฐ्เคเคिเคा
, เคธเคฎुเคฆ्เคฐी เคธเคคเคน เคเคฐ เคฌाเคนเคฐी
เค
ंเคคเคฐिเค्เคท เคญी เคถाเคฎिเคฒ เคนै
।
๐น เคเคธ เคฆिเคถा
เคฎें เคुเค เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคธเคฎเคौเคคे
เคैเคธे :-
เค
ंเคाเคฐ्เคเคिเคा
เคธंเคงि ( 1959 )
เคฎॉเคจ्เค्เคฐिเคฏเคฒ
เคช्เคฐोเคोเคॉเคฒ ( 1987
) เคเคฐ
เค
ंเคाเคฐ्เคเคिเคा
เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃीเคฏ เคช्เคฐोเคोเคॉเคฒ ( 1991 ) เคนो เคुเคे เคนै
।
❇️ เค्เคฒोเคฌเคฒ
เคตाเคฐ्เคฎिंเค :-
๐น เคตाเคฏुเคฎंเคกเคฒ เคे
เคเคชเคฐ เคเคोเคจ เคैเคธ เคी
เคเค เคชเคคเคฒी เคธी เคชเคฐเคค
เคนै เคिเคธเคฎे เคธे เคธूเคฐ्เคฏ เคी
เคฐोเคถเคจी เคเคจ เคเคฐ เคชृเคฅ्เคตी
เคคเค เคชเคนुँเคเคคी เคนै เคฏเคน เคธूเคฐ्เคฏ
เคी เคนाเคจिเคाเคฐเค เคชเคฐाเคฌैเคเคจी เคिเคฐเคฃों เคธे เคนเคฎे เคฌเคाเคคी
เคนै । เคเคธ เคैเคธ
เคी เคชเคฐเคค เคฎें เคेเคฆ
เคนो เคเคฏा เคนै เคिเคธเคธे
เค
เคฌ เคธूเคฐเค เคी เคिเคฐเคฃें
Direct เคชृเคฅ्เคตी เคชเคฐ เค เคाเคคी
เคนै เคिเคธเคธे เคชृเคฅ्เคตी เคा เคคाเคชเคฎाเคจ เคฌเคข़
เคฐเคนा เคนै เคคाเคชเคฎाเคจ เคฌเคข़เคจे
เคे เคाเคฐเคฃ เค्เคฒेเคถिเคฏเคฐ เคी
เคฌเคฐ्เคซ เคคेเคी เคธे เคชिเคเคฒ
เคฐเคนी เคนै เคिเคธเคे เคाเคฐเคฃ
เคธเคฎुเคฆ्เคฐ เคा เคธ्เคคเคฐ เคฌเคข़
เคฐเคนा เคนै เคเคธเคธे เคเคจ
เคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐ เค्เคฏाเคฆा เคเคคเคฐा
เคนै เคो เคธเคฎुเคฆ्เคฐ เคे
เคिเคจाเคฐे เคฌเคธे เคนैं ।
๐น เคाเคฐ्เคฌเคจ เคกाเค
เคเค्เคธाเคเคก , เคฎीเคฅेเคจ , เคนाเคเคก्เคฐो เคซ्เคฒोเคฐो เคाเคฐ्เคฌเคจ เคฏे เคैเคธ เค्เคฒोเคฌเคฒ
เคตाเคฐ्เคฎिंเค เคช्เคฐเคฎुเค เคाเคฐเคฃ เคนै ।
❇️ เคธाเคी
เคชเคฐเคจ्เคคु เค
เคฒเค เค
เคฒเค เคिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐी
:-
๐น เคตैเคถ्เคตिเค เคธाเคी
เคธंเคชเคฆा เคी เคธुเคฐเค्เคทा เคो
เคฒेเคเคฐ เคญी เคตिเคเคธिเคค เคเคตं
เคตिเคाเคธเคถीเคฒ เคฆेเคถों เคा เคฎเคค เคญिเคจ्เคจ
เคนै । เคตिเคเคธिเคค เคฆेเคถ
เคเคธเคी เคธुเคฐเค्เคทा เคी เคिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐी เคธเคญी
เคฆेเคถों เคฎें เคฌเคฐाเคฌเคฐ เคฌाँเคเคจे
เคे เคชเค्เคท เคฎें เคนै
। เคชเคฐเคจ्เคคु เคตिเคाเคธเคถीเคฒ เคฆेเคถ เคฆो เคเคงाเคฐों
เคชเคฐ เคตिเคเคธिเคค เคฆेเคถों เคी เคเคธ เคจीเคคि
เคा เคตिเคฐोเคง เคเคฐเคคे เคนै :-
เคชเคนเคฒा
เคฏเคน เคि เคธाเคी เคธंเคชเคฆा
เคो เคช्เคฐเคฆूเคทिเคค เคเคฐเคจे เคฎें เคตिเคเคธिเคค
เคฆेเคถो เคी เคญूเคฎिเคा เค
เคงिเค
เคนै
เคฆूเคธเคฐा
เคฏเคน เคि เคตिเคाเคธเคถीเคฒ เคฆेเคถ
เค
เคญी เคตिเคाเคธ เคी เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคฎें
เคนै ।
๐น เค
เคคः เคธाเคी
เคธंเคชเคฆा เคी เคธुเคฐเค्เคทा เคे
เคธंเคฌंเคง เคฎें เคตिเคเคธिเคค เคฆेเคถों
เคी เคिเคฎ्เคฎेเคตाเคฐी เคญी เค
เคงिเค เคนोเคจी
เคाเคนिเค เคคเคฅा เคตिเคाเคธเคถीเคฒ เคฆेเคถों
เคी เคिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐी เคเคฎ เคी เคाเคจी
เคाเคนिเค ।
❇️ เค्เคฏोเคो
เคช्เคฐोเคोเคॉเคฒ :-
๐น เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคธเคฎเคธ्เคฏाเคं
เคो เคฒेเคเคฐ เคตिเคถ्เคต เคเคจเคฎाเคจเคธ
เคे เคฌीเค เคाเคชाเคจ เคे
เค्เคฏोเคो เคถเคนเคฐ เคฎें 1997 เคฎें
เคเคธ เคช्เคฐोเคोเคॉเคฒ เคชเคฐ เคธเคนเคฎเคคी เคฌเคจी
।
๐น 1992 เคฎें เคเคธ เคธเคฎเคौเคคे
เคे เคฒिเค เคुเค เคธिเคฆ्เคงांเคค
เคคเคฏ เคिเค เคเค เคฅे
เคเคฐ เคธिเคฆ्เคงांเคค เคी เคเคธ เคฐूเคชเคฐेเคा
เคฏाเคจी เคฏूเคจाเคเคेเคก เคจेเคถเคจ्เคธ เคซ्เคฐेเคฎเคตเคฐ्เค เคเคจ्เคตेंเคถเคจ เคเคจ เค्เคฒाเคเคฎेเค เคेंเค
เคชเคฐ เคธเคนเคฎเคคि เคเคคाเคคे เคนुเค เคนเคธ्เคคाเค्เคทเคฐ เคนुเค
เคฅे । เคเคธे เคนी
เค्เคฏोเคो เคช्เคฐोเคोเคॉเคฒ เคเคนा เคाเคคा เคนै
।
๐น เคญाเคฐเคค เคจे 2002 เคฎें
เค्เคฏोเคो เคช्เคฐोเคोเคॉเคฒ ( 1997 ) เคชเคฐ เคนเคธ्เคคाเค्เคทเคฐ เคिเคฏे
เคเคฐ เคเคธเคा เค
เคจुเคฎोเคฆเคจ เคिเคฏा
।
๐น เคญाเคฐเคค , เคीเคจ เคเคฐ เค
เคจ्เคฏ
เคตिเคाเคธเคถीเคฒ เคฆेเคถों เคो เค्เคฏोเคो เคช्เคฐोเคोเคॉเคฒ
เคी เคฌाเคง्เคฏเคคाเคं เคธे เคूเค เคฆी
เคเค เคนै เค्เคฏोंเคि เคเคฆ्เคฏोเคीเคเคฐเคฃ
เคे เคฆौเคฐ เคฎें เค्เคฐीเคจเคนाเคเคธ
เคैเคธों เคे เคเคค्เคธเคฐ्เคถเคจ เคे
เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคเคจเคा เคुเค
เคाเคธ เคฏोเคเคฆाเคจ เคจเคนीं เคฅा ।
๐น เคเคฆ्เคฏोเคीเคเคฐเคฃ เคे เคฆौเคฐ เคो
เคฎौเคूเคฆा เคตैเคถ्เคตिเค เคคाเคชเคตृเคฆ्เคงि เคเคฐ เคเคฒเคตाเคฏु – เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ
เคा เคिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐ เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै
।
❇️ เคตเคจ
เคช्เคฐांเคคเคฐ :-
๐น เคाँเคตो , เคฆेเคนाเคคो
เคฎें เคुเค เคเคเคน เคเคธी
เคนोเคคी เคนै เคो เคชเคตिเคค्เคฐ
เคฎाเคจे เคाเคคे เคนै เคเคธा
เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै เคि
เคเคจ เคเคเคน เคชเคฐ เคฆेเคตी
เคฆेเคตเคคाเคं เคा เคตाเคธ เคนोเคคा
เคนै เคเคธเคฒिเค เคฏเคนाँ เคे เคชेเคก़
เคो เคाเคा เคจเคนी เคाเคคा
เคนै เคฏเคน เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เคाเคนे
เคो เคญी เคนो เคชเคฐ
เคเคจ เคช्เคฐเคฅाเคं เคे เคाเคฐเคฃ เคชेเคก़
– เคชौเคงों เคा เคฌเคाเคต เคนुเค
เคนै ।
❇️ เคญाเคฐเคค
เคจे เคญी เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคธुเคฐเค्เคทा
เคे เคตिเคญिเคจ्เคจ เคाเคฐ्เคฏเค्เคฐเคฎों เคे เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे
เค
เคชเคจा เคฏोเคเคฆाเคจ เคฆिเคฏा เคนै :-
2002 เค्เคฏोเคो
เคช्เคฐोเคोเคॉเคฒ เคชเคฐ เคนเคธ्เคคाเค्เคทเคฐ เคเคตं
เคเคธเคा เค
เคจुเคฎोเคฆเคจ ।
2005 เคฎें
เคी – 8 เคฆेเคถों เคी เคฌैเค เค เคฎें
เคตिเคเคธिเคค เคฆेเคถों เคฆ्เคตाเคฐा เคी เคा เคฐเคนी
เค्เคฐीเคจ เคนाเคเคธ เคैเคธों เคे
เคเคค्เคธเคฐ्เคเคจ เคฎें เคเคฎी เคชเคฐ
เคोเคฐ ।
เคจेเคถเคจเคฒ
เคเคो – เคซ्เคฏूเคฒ เคชॉเคฒिเคธी เคे เค
ंเคฐ्เคคเคเคค เคตाเคนเคจों
เคฎें เคธ्เคตเค्เค เคเคงเคจ เคा เคช्เคฐเคฏोเค
।
2001 เคฎें
เคเคฐ्เคा เคธเคฐंเค्เคทเคฃ เค
เคงिเคจिเคฏเคฎ เคชाเคฐिเคค เคिเคฏा ।
2003 เคฎें
เคฌिเคเคฒी เค
เคงिเคจिเคฏเคฎ เคฎें เคจเคตीเคเคฐเคฃीเคฏ เคเคฐ्เคा
เคे เคเคธ्เคคेเคฎाเคฒ เคो เคฌเคข़ाเคตा เคฆिเคฏा
เคเคฏा ।
เคญाเคฐเคค
เคฎें เคฌाเคฏोเคกीเคเคฒ เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคเค
เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคฎिเคถเคจ เคชเคฐ เคाเคฐ्เคฏ
เคเคฒ เคฐเคนा เคนै ।
เคญाเคฐเคค
SAARC เคे เคฎंเค เคชเคฐ เคธเคญी
เคฐाเคท्เค्เคฐों เคฆ्เคตाเคฐा เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคी เคธुเคฐเค्เคทा เคชเคฐ
เคเค เคฐाเคฏ เคฌเคจाเคจा เคाเคนเคคा
เคนै ।
เคญाเคฐเคค
เคฎें เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคी เคธुเคฐเค्เคทा เคเคตं
เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เคे เคฒिเค 2010 เคฎें
เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคนเคฐिเคค เคช्เคฐाเคงिเคเคฐเคฃ ( NGT ) เคी เคธ्เคฅाเคชเคจा
เคी เคเค ।
เคญाเคฐเคค
เคตिเคถ्เคต เคा เคชเคนเคฒा เคฆेเคถ
เคนै เคเคนाँ เค
เค्เคทเคฏ เคเคฐ्เคा
เคे เคตिเคाเคธ เคे เคฒिเค เค
เคฒเค
เคฎเคจ्เคค्เคฐाเคฒเคฏ เคนै ।
เคाเคฐ्เคฌเคจ
เคกाเค เคเค्เคธाเคเคก เคเคค्เคธเคฐ्เคเคจ เคฎें เคช्เคฐเคคि เคต्เคฏเค्เคคि
เคเคฎ เคฏोเคเคฆाเคจ ( เค
เคฎेเคฐिเคा 16 เคเคจ , เคाเคชाเคจ 8 เคเคจ
, เคीเคจ 06 เคเคจ เคคเคฅा เคญाเคฐเคค
01 . 38 เคเคจ ।
เคญाเคฐเคค
เคจे เคชेเคฐिเคธ เคธเคฎเคौเคคे เคชเคฐ 2 เค
เค्เคूเคฌเคฐ 2016 เคนเคธ्เคคाเค्เคทเคฐ
เคिเคฏे เคนैं ।
2030 เคคเค
เคญाเคฐเคค เคจे เคเคค्เคธเคฐ्เคเคจ เคคीเคต्เคฐเคคा
เคो 2005 เคे เคฎुเคाเคฌเคฒे 33 – 35 % เคเคฎ เคเคฐเคจे
เคा เคฒเค्เคท्เคฏ เคฐเคा เคนै ।
COP – 23 เคฎें
เคญाเคฐเคค เคตृเค्เคทाเคฐोเคชเคฃ เคต เคตเคจ เค्เคทेเคค्เคฐ
เคी เคตृเคฆ्เคงि เคे เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे
2030 เคคเค 2 . 5 เคธे 3 เคตिเคฒिเคฏเคจ เคเคจ
Co2 เคे เคฌเคฐाเคฌเคฐ เคธिंเค เคฌเคจाเคจे เคा
เคตाเคฆा เคिเคฏा เคนै ।
❇️ เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคंเคฆोเคฒเคจ
:-
๐น เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคी
เคธुเคฐเค्เคทा เคो เคฒेเคเคฐ เคตिเคญिเคจ्เคจ
เคฆेเคถों เคी เคธเคฐเคाเคฐों เคे
เค
เคคिเคฐिเค्เคค เคตिเคญिเคจ्เคจ เคญाเคों เคฎें เคธเค्เคฐिเคฏ เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃीเคฏ
เคाเคฐ्เคฏเคเคคाเค เคจे เค
เคจ्เคคเคฐ्เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคเคตं
เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคเค
เคंเคฆोเคฒเคจ เคिเคฏे เคนै เคैเคธे
:-
๐ธ เคฆเค्เคทिเคฃी เคฆेเคถों
เคฎैเค्เคธिเคों , เคिเคฒे , เคฌ्เคฐाเคीเคฒ , เคฎเคฒेเคถिเคฏा , เคเคฃ्เคกोเคจेเคถिเคฏा , เค
เคซ्เคฐीเคा เคเคฐ เคญाเคฐเคค เคे
เคตเคจ เคंเคฆोเคฒเคจ ।
๐ธ เคเคธ्เค्เคฐेเคฒिเคฏा เคฎें
เคเคจिเค เคเคฆ्เคฏोเคों เคे เคตिเคฐोเคง เคฎें
เคเคจ्เคฆोเคฒเคจ ।
๐ธ เคฅाเคเคฒैंเคฃ्เคก , เคฆเค्เคทिเคฃ
เค
เคซ्เคฐीเคा , เคเคฃ्เคกोเคจेเคถिเคฏा , เคीเคจ เคคเคฅा เคญाเคฐเคค
เคฎें เคฌเคก़े เคฌाँเคงों เคे
เคตिเคฐोเคง เคฎें เคंเคฆोเคฒเคจ เคिเคจเคฎें
เคญाเคฐเคค เคा เคจเคฐ्เคฎเคฆा เคฌเคाเค
เคंเคฆोเคฒเคจ เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เคนै ।
❇️ เคธंเคธाเคงเคจों เคी
เคญू – เคฐाเคเคจीเคคि : –
๐น เคฏूเคฐोเคชीเคฏ เคฆेเคถों
เคे เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคा เคฎुเค्เคฏ เคाเคฐเคฃ
เค
เคงीเคจ เคฆेเคถों เคा เคเคฐ्เคฅिเค เคถोเคทเคฃ
เคฐเคนा เคนै । เคिเคธ
เคฆेเคถ เคे เคชाเคธ เคिเคคเคจे
เคธंเคธाเคงเคจ เคนोเคें เคเคธเคी เค
เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคเคคเคจी
เคนी เคฎเคเคฌूเคค เคนोเคी ।
๐ธ เคเคฎाเคฐเคคी เคฒเคเคก़ी
:- เคชเคถ्เคिเคฎ เคे เคฆेเคถों เคจे
เคเคฒเคชोเคคो เคे เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคे
เคฒिเค เคฆूเคธเคฐे เคฆेเคถों เคे เคตเคจों เคชเคฐ
เคเคฌ्เคा เคिเคฏा เคคाเคि เคเคจเคी
เคจौเคธेเคจा เคฎเคเคฌूเคค เคนो เคเคฐ เคตिเคฆेเคถ
เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคฌเคข़े ।
๐ธ เคคेเคฒ เคญเคฃ्เคกाเคฐ :- เคตिเคถ्เคต เคฏुเคฆ्เคง เคे เคฌाเคฆ เคเคจ
เคฆेเคถों เคा เคฎเคนเคค्เคต เคฌเคข़ा
เคिเคจเคे เคชाเคธ เคฏूเคฐेเคจिเคฏเคฎ เคเคฐ
เคคेเคฒ เคैเคธे เคธंเคธाเคงเคจ เคฅे
। เคตिเคเคธिเคค เคฆेเคถों เคจे เคคेเคฒ เคी
เคจिเคฐ्เคฌाเคง เคเคชूเคฐ्เคคि เคे เคฒिเค เคธเคฎुเคฆ्เคฐी
เคฎाเคฐ्เคो เคชเคฐ เคธेเคจा เคคैเคจाเคค
เคी ।
๐ธ เคเคฒ :- เคชाเคจी
เคे เคจिเคฏเคจ्เคค्เคฐเคฃ เคเคตं เคฌँเคเคตाเคฐे เคो
เคฒेเคเคฐ เคฒเคก़ाเคเคฏाँ เคนुเค । เคाเคฐ्เคกเคจ
เคจเคฆी เคे เคชाเคจी เคे
เคฒिเค เคाเคฐ เคฐाเค्เคฏ เคฆाเคตेเคฆाเคฐ
เคนै เคเคเคฐाเคเคฒ , เคाเคฐ्เคกเคจ , เคธीเคฐिเคฏा เคเคตเคฎ् เคฒेเคฌเคจाเคจ ।
❇️ เคฎूเคฒเคตाเคธी
: –
๐น เคธंเคฏुเค्เคค เคฐाเคท्เค्เคฐ
เคธंเค เคจे 1982 เคฎें เคเคธे เคฒोเคों
เคो เคฎूเคฒเคตाเคธी เคฌเคคाเคฏा เคो เคฎौเคूเคฆा เคฆेเคถ
เคฎें เคฌเคนुเคค เคฆिเคจों เคธे
เคฐเคนเคคे เคเคฒे เค เคฐเคนे
เคฅे เคคเคฅा เคฌाเคฆ เคฎें
เคฆूเคธเคฐी เคธंเคธ्เคृเคคि เคฏा เคाเคคिเคฏों เคจे
เคเคจ्เคนें เค
เคชเคจे เค
เคงीเคจ เคฌเคจा
เคฒिเคฏा , เคญाเคฐเคค เคฎें ‘ เคฎूเคฒเคตाเคธी
‘ เคे เคฒिเค เคเคจเคाเคคि เคฏा
เคเคฆिเคตाเคธी เคถเคฌ्เคฆ เคा เคช्เคฐเคฏोเค
เคिเคฏा เคाเคคा เคนै ।
๐น 1975 เคฎें เคฎूเคฒเคตाเคธिเคฏों เคा
เคธंเคเค เคจ World
Council of Indigenous Peoples เคฌเคจा
। เคฎूเคฒเคตाเคธिเคฏों เคी เคฎुเค्เคฏ เคฎाँเค
เคฏเคน เคนै เคि เคเคจ्เคนें
เค
เคชเคจी เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคชเคนเคाเคจ เคฐเคเคจे เคตाเคฒा เคธเคฎुเคฆाเคฏ
เคฎाเคจा เคाเค , เคฆूเคธเคฐे เคเคाเคฆी เคे เคฌाเคฆ เคธे
เคเคฒी เค เคฐเคนी เคชเคฐिเคฏोเคเคจाเคं
เคे เคाเคฐเคฃ เคเคจเคे เคตिเคธ्เคฅाเคชเคจ
เคเคตं เคตिเคाเคธ เคी เคธเคฎเคธ्เคฏा เคชเคฐ
เคญी เคง्เคฏाเคจ เคฆिเคฏा เคाเค ।
เค
เคง्เคฏाเคฏ
= 7
เคธเคฎเคाเคฒीเคจ
เคตिเคถ्เคต เคฎें เคธुเคฐเค्เคทा
เคธुเคฐเค्เคทा
เคा เค
เคฐ्เคฅ :-
เคธुเคฐเค्เคทा
เคा เคฌुเคจिเคฏाเคฆी เค
เคฐ्เคฅ เคนै เคเคคเคฐे
เคธे เคเคाเคฆी । เคชเคฐเคจ्เคคु เคेเคตเคฒ
เคเคจ เคीเคों เคो ‘ เคธुเคฐเค्เคทा ‘ เคธे
เคुเคก़ी เคीเคों เคा เคตिเคทเคฏ เคฌเคจाเคฏा
เคाเคฏ เคिเคจเคธे เคीเคตเคจ เคे ‘ เคेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ
เคฎूเคฒ्เคฏों เคो เคเคคเคฐा เคนो
।
เคธुเคฐเค्เคทा
เคी เคงाเคฐเคฃाเคँ :-
1 . เคชाเคฐंเคชเคฐिเค
เคงाเคฐเคฃा
( i ) เคฌाเคนเคฐी
เคเคคเคฐा :-
เคธैเคจ्เคฏ
เคนเคฎเคฒा
เคเคจเคธंเคนाเคฐ
เคถเค्เคคि
– เคธंเคคुเคฒเคจ
เคเค เคฌंเคงเคจ
เคถเคธ्เคค्เคฐीเคเคฐเคฃ
( ii ) เคंเคคเคฐिเค
เคเคคเคฐा :-
เคाเคจूเคจ
เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा
เค
เคฒเคाเคตเคตाเคฆ
เคृเคนเคฏुเคฆ्เคง
2 . เคैเคฐ
เคชाเคฐंเคชเคฐिเค เคงाเคฐเคฃा
( i ) เคฎाเคจเคตเคคा
เคी เคธुเคฐเค्เคทा :-
( เคต्เคฏाเคชเค
เค
เคฐ्เคง เคฎें เคญूเคा /เคฎเคนाเคฎाเคฐी
เคเคฐ เคช्เคฐाเคृเคคिเค เคตिเคชเคฆा เคธे เคธुเคฐเค्เคทा )
( ii ) เคตिเคถ्เคต
เคธुเคฐเค्เคทा :-
เคจเคตीเคจ
เคुเคจौเคคिเคฏों , เคเคคंเคเคตाเคฆ , เคฌीเคฎाเคฐिเคฏों , เคเคฒเคตाเคฏु เคธंเคเค เคธे เคธुเคฐเค्เคทा
เคถाเคฎिเคฒ เคนै ।
( 1 ) เคธुเคฐเค्เคทा
เคे เคชाเคฐंเคชเคฐिเค เคงाเคฐเคฃा – ( เคฌाเคนเคฐी เคธुเคฐเค्เคทा )
เคเคธ เคงाเคฐเคฃा เคธे เคนเคฎाเคฐा เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ
เคนै เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคธुเคฐเค्เคทा เคी เคงเคฐเคฃा เคธे
เคนोเคคा เคนै । เคธुเคฐเค्เคทा
เคी เคชाเคฐंเคชเคฐिเค เค
เคตเคงเคฐเคฃा เคฎें เคธैเคจ्เคฏ เค़เคคเคฐे
เคो เคिเคธी เคฆेเคถ เคे
เคฒिเค เคธเคฌเคธे เค्เคฏाเคฆा เค़เคคเคฐเคจाเค
เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै ।
เคเคธ เค़เคคเคฐे เคा เคธ्เคฐोเคค เคोเค
เคฆूเคธเคฐा เคฎुเคฒ्เค เคนोเคคा เคนै เคो
เคธैเคจ्เคฏ เคนเคฎเคฒे เคी เคงเคฎเคी
เคฆेเคเคฐ เคธंเคช्เคฐเคญुเคคा , เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคเคฐ เค्เคทेเคค्เคฐीเคฏ เค
เคंเคกเคคा
เคैเคธे เคिเคธी เคฆेเคถ เคे
เคेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ เคฎूเคฒ्เคฏों เคे เคฒिเค เค़เคคเคฐा
เคชैเคฆा เคเคฐเคคा เคนै ।
( 2 ) เคธुเคฐเค्เคทा
เคे เคชाเคฐंเคชเคฐिเค เคงाเคฐเคฃा – ( เคเคคंเคฐिเค เคธुเคฐเค्เคทा )
เคเคธ เคงाเคฐเคฃा เคธे เคนเคฎाเคฐा เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ
เคนै เคฆेเคถ เคे เคญीเคคเคฐ
เค
ंเคฆเคฐूเคจी เคเคคเคฐों เคธे เคिเคธเคฎें เคเคชเคธी
เคฒเคก़िเคฏाँ , เคृเคน เคฏुเคฆ्เคง , เคธเคฐเคाเคฐ
เคे เคช्เคฐเคคि เค
เคธंเคคुเคท्เคि เคธे เคนै ।
เคฏเคน เคธुเคฐเค्เคทा เคंเคคเคฐिเค เคถांเคคि เคเคฐ เคाเคจूเคจ – เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा
เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เคเคฐเคคा เคนै ।
เคเคธเคฎें เค
เคชเคจे เคนी เคฆेเคถ
เคे เคฒोเคों เคธे เคเคคเคฐा เคนोเคคा
เคนै ।
เคธुเคฐเค्เคทा
เคी เค
เคชाเคฐเคฎ्เคชเคฐिเค เคงाเคฐเคฃा :-
เคธुเคฐเค्เคทा
เคी เค
เคชाเคฐเคฎ्เคชเคฐिเค เคงाเคฐเคฃा เคฎें เคเคจ เคธเคญी
เคเคคเคฐों เคो เคถाเคฎिเคฒ เคिเคฏा
เคाเคคा เคนै เคो เคिเคธी
เคเค เคฆेเคถ เคจเคนीं เคฌเคฒ्เคि
เคชूเคฐे เคตिเคถ्เคต เคे เคฒिเค เคเคคเคฐเคจाเค
เคนै เคเคฐ เคเคจเคा เคธเคฎाเคงाเคจ
เคोเค เคเค เคฆेเคถ เค
เคेเคฒे
เคจเคนीं เคเคฐ เคธเคเคคा ।
เคฆूเคธเคฐे เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคเคนें เคคो
เคเคธे เคเคคเคฐे เคो เคि
เคชूเคฐी เคฎाเคจเคต เคाเคคि เคे
เคฒिเค เคเคคเคฐเคจाเค เคนो ।
เคैเคธे
เคि:-
เค्เคฒोเคฌเคฒ
เคตाเคฐ्เคฎिंเค
เคช्เคฐเคฆूเคทเคฃ
เคช्เคฐाเคृเคคिเค
เคเคชเคฆाเคं
เคจिเคฐ्เคงเคจเคคा
เคฎเคนाเคฎाเคฐी
เคเคคंเคเคตाเคฆ
เคถเคฐเคฃाเคฐ्เคฅिเคฏों
เคी เคธเคฎเคธ्เคฏा
เคฌเคข़เคคी
เคนुเค เคเคจเคธंเค्เคฏा เคเคฆि
เคैเคฐ
– เคชाเคฐंเคชเคฐिเค เคงाเคฐเคฃाเคँ :-
เคธुเคฐเค्เคทा
เคी เคैเคฐ – เคชाเคฐंเคชเคฐिเค เคงाเคฐเคฃाเคं เคธैเคจ्เคฏ เคเคคเคฐों เคธे เคชเคฐे เคाเคคी
เคนैं เคिเคจเคฎें เคฎाเคจเคต เค
เคธ्เคคिเคค्เคต เคी
เคธ्เคฅिเคคि เคो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคเคฐเคจे
เคตाเคฒे เคเคคเคฐों เคเคฐ เคเคคเคฐों เคी
เคเค เคตिเคธ्เคคृเคค เคถ्เคฐृंเคเคฒा เคถाเคฎिเคฒ เคนै ।
เคธुเคฐเค्เคทा
เคे เคैเคฐ – เคชाเคฐंเคชเคฐिเค เคตिเคाเคฐों เคो เคฎाเคจเคต เคธुเคฐเค्เคทा
‘ เคฏा ‘ เคตैเคถ्เคตिเค เคธुเคฐเค्เคทा ‘ เคเคนा เคเคฏा เคนै
।
เคฎाเคจเคต
เคธुเคฐเค्เคทा เคธे เคนเคฎाเคฐा เคฎเคคเคฒเคฌ
เคนै เคि เคฐाเค्เคฏों เคी
เคธुเคฐเค्เคทा เคธे เค्เคฏाเคฆा เคฒोเคों
เคी เคธुเคฐเค्เคทा ।
เคฎाเคจเคต
เคธुเคฐเค्เคทा เคी เคธंเคीเคฐ्เคฃ เค
เคตเคงाเคฐเคฃा
เคे เคธเคฎเคฐ्เคฅเคों ( เคธเคฎเคฐ्เคฅเคों ) เคจे เคต्เคฏเค्เคคिเคฏों เคो
เคนिंเคธเค เคเคคเคฐों เคชเคฐ เคง्เคฏाเคจ เคेंเคฆ्เคฐिเคค
เคिเคฏा ।
เคฆूเคธเคฐी
เคเคฐ , เคฎाเคจเคต เคธुเคฐเค्เคทा เคी
เคต्เคฏाเคชเค เค
เคตเคงाเคฐเคฃा เคे เคธเคฎเคฐ्เคฅเคों เคा
เคคเคฐ्เค เคนै เคि เคเคคเคฐे
เคे เคเคेंเคกे เคฎें เคญूเค , เคฌीเคฎाเคฐी
เคเคฐ เคช्เคฐाเคृเคคिเค เคเคชเคฆा เคถाเคฎिเคฒ เคนोเคจी
เคाเคนिเค ।
เคตैเคถ्เคตिเค
เคธुเคฐเค्เคทा เคा เคตिเคाเคฐ 1990 เคे
เคฆเคถเค เคฎें เค्เคฒोเคฌเคฒ เคตाเคฐ्เคฎिंเค
, เคเคก्เคธ เคเคฐ เคเคคเคจे เคชเคฐ
เคैเคธे เคเคคเคฐों เคी เคตैเคถ्เคตिเค เคช्เคฐเคृเคคि
เคे เคเคตाเคฌ เคฎें เคเคญเคฐा
।
เคिเคธी
เคธเคฐเคाเคฐ เคे เคชाเคธ เคฏुเคฆ्เคง
เคी เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคตिเคเคฒ्เคช :-
เคฌुเคจिเคฏाเคฆी
เคคौเคฐ เคชเคฐ เคिเคธी เคธเคฐเคाเคฐ
เคे เคชाเคธ เคฏुเคฆ्เคง เคी
เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคคीเคจ เคตिเคเคฒ्เคช
เคนोเคคे เคนै।
( i ) เคเคค्เคฎเคธเคฎเคฐ्เคชเคฃ
เคเคฐเคจा
( ii ) เคฆूเคธเคฐे
เคชเค्เคท เคी เคฌाเคค เคो
เคฌिเคจा เคฏुเคฆ्เคง เคिเค เคฎाเคจ เคฒेเคจा
เค
เคฅเคตा เคฏुเคฆ्เคง เคธे เคนोเคจे เคตाเคฒे
เคจाเคถ เคो เคเคธ เคนเคฆ
เคคเค เคฌเคข़ाเคจे เคे เคธंเคेเคค เคฆेเคจा
เคि เคฆूเคธเคฐा เคชเค्เคท เคธเคนเคฎเคเคฐ เคนเคฎเคฒा
เคเคฐเคจे เคธे เคฌाเค เคเคฏे
เคฏा เคฏुเคฆ्เคง เค เคจ เคाเคฏ เคคो
เค
เคชเคจी เคฐเค्เคทा เคเคฐเคจा เคคाเคि เคนเคฎเคฒाเคตเคฐ
เคฆेเคถ เค
เคชเคจे เคฎเคเคธเคฆ เคฎें
เคाเคฎเคฏाเคฌ เคจ เคนो เคธเคे
เคเคฐ เคชीเคे เคนเค เคाเค
เค
เคฅเคตा
( iii ) เคนเคฎเคฒाเคตाเคฐ
เคो เคชเคฐाเคिเคค เคเคฐ เคฆेเคจा ।
เค
เคชเคฐोเคง
:-
เคฏुเคฆ्เคง
เคฎें เคोเค เคธเคฐเคाเคฐ เคญเคฒे
เคนी เคเคค्เคฎเคธเคฎเคฐ्เคชเคฃ เคเคฐ เคฆे เคฒेเคिเคจ
เคตเคน เคเคธे เค
เคชเคจे เคฆेเคถ
เคी เคจीเคคि เคे เคฐूเคช
เคฎें เคเคญी เคช्เคฐเคाเคฐिเคค เคจเคนीं
เคเคฐเคจा เคाเคนेเคी । เคเคธ เคाเคฐเคฃ
, เคธुเคฐเค्เคทा – เคจीเคคि เคा เคธंเคฌंเคง
เคฏुเคฆ्เคง เคी เคเคถंเคा เคो
เคฐोเคเคจे เคฎें เคนोเคคा เคนै
เคिเคธे ‘ เค
เคชเคฐोเคง ‘ เคเคนा เคाเคคा เคนै
।
เคฐเค्เคทा
:-
เคฏुเคฆ्เคง
เคो เคธीเคฎिเคค เคฐเคเคจे เค
เคฅเคตा เคเคธเคो
เคธเคฎाเคช्เคค เคเคฐเคจे เคธे เคนोเคคा
เคนै เคिเคธे เคฐเค्เคทा เคเคนा
เคाเคคा เคนै ।
เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐाเคเคค
เคธुเคฐเค्เคทा เคจिเคคि เคे เคคเคค्เคต
:-
( i ) เคถเค्เคคि
– เคธंเคคुเคฒเคจ
( ii ) เคเค เคฌंเคงเคจ
เคฌเคจाเคจा
( i ) เคถเค्เคคि
– เคธंเคคुเคฒเคจ :-
เคोเค
เคฆेเคถ เค
เคชเคจे เคเคชเคฐ เคนोเคจे
เคตाเคฒे เคธंเคญाเคตिเคค เคฏुเคฆ्เคง เคฏा เคिเคธी เค
เคจ्เคฏ
เคเคคเคฐों เคे เคช्เคฐเคคि เคธเคฆैเคต
เคธंเคตेเคฆเคจเคถीเคฒ เคฐเคนเคคा เคนै ।
เคตเคน เคเค เคคเคฐीเคों เคธे
เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เค
เคฅเคตा เคถเค्เคคि – เคธंเคคुเคฒเคจ
เคो เค
เคชเคจे เคชเค्เคท เคฎें
เคเคฐเคจे เคी เคोเคถिเคถ เคเคฐเคคा
เคฐเคนเคคा เคนै । เค
เคชเคจे
เคเคชเคฐ เคเคคเคฐे เคตाเคฒे เคฆेเคถ
เคธे เคถเค्เคคि เคธंเคคुเคฒเคจ เคो เคฌเคจाเคฏे เคฐเคเคจे
เคे เคฒिเค เคตเคน เค
เคชเคจी
เคธैเคจ्เคฏ เคถเค्เคคि เคฌเคขाเคคा เคนै , เคเคฐ्เคฅिเค เคเคฐ
เคช्เคฐोเคฆ्เคฏोเคिเคी เคถเค्เคคि เคो เคฌเคขाเคคा เคนै
เคเคฐ เคฎिเคค्เคฐ เคฆेเคถों เคธे เคเคธी เคธ्เคฅिเคคเคฏों
เคธे เคจिเคชเคเคจे เคे เคฒिเค เคธंเคงिเคฏाँ
เคเคฐเคคा เคนै ।
( ii ) เคเค เคฌंเคงเคจ
เคฌเคจाเคจा :-
เคเค เคฌंเคงเคจ
เคฎें เคเค เคฆेเคถ เคถाเคฎिเคฒ
เคนोเคคे เคนैं เคเคฐ เคธैเคจ्เคฏ
เคนเคฎเคฒे เคो เคฐोเคเคจे เค
เคฅเคตा
เคเคธเคธे เคฐเค्เคทा เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค
เคธเคฎเคตेเคค เคเคฆเคฎ เคเค ाเคคे เคนैं
। เค
เคงिเคांเคถ เคเค เคฌเคจ्เคงเคจों เคो เคฒिเคिเคค เคธंเคงि
เคธे เคเค เคเคชเคाเคฐिเค เคฐूเคช
เคฎिเคฒเคคा เคนै เคเคฐ เคเคธे
เคเค เคฌंเคงเคจ เคो เคฏเคน เคฌाเคค
เคฌिเคฒเคुเคฒ เคธ्เคชเคท्เค เคฐเคนเคคी เคนै เคि
เคเคคเคฐा เคिเคธเคธे เคนै । เคिเคธी
เคฆेเคถ เค
เคฅเคตा เคเค เคฌंเคงเคจ เคी
เคคुเคฒเคจा เคฎें เค
เคชเคจी เคคाเคเคค
เคा เค
เคธเคฐ เคฌเคข़ाเคจे เคे
เคฒिเค เคฆेเคถ เคเค เคฌंเคงเคจ เคฌเคจाเคคे
เคนैं ।
เคเค เคฌंเคงเคจ
เคा เคเคงाเคฐ :-
( i ) เคिเคธी
เคฆेเคถ เค
เคฅเคตा เคเค เคฌंเคงเคจ เคी
เคคुเคฒเคจा เคฎें เค
เคชเคจी เคคाเคเคค
เคा เค
เคธเคฐ เคฌเคข़ाเคจे เคे
เคฒिเค เคฆेเคถ เคเค เคฌंเคงเคจ เคฌเคจाเคคे
เคนैं ।
( ii ) เคเค เคฌंเคงเคจ
เคฐाเคท्เค्เคฐिเคฏ เคนिเคคों เคชเคฐ เคเคงाเคฐिเคค เคนोเคคे
เคนै เคเคฐ เคฐाเคท्เค्เคฐिเคฏ เคนिเคคों
เคे เคฌเคฆเคฒ เคाเคจे เคชเคฐ
เคเค เคฌंเคงเคจ เคญी เคฌเคฆเคฒ เคाเคคे
เคนै ।
เคเคถिเคฏा
เคเคฐ เค
เคซ्เคฐीเคा เคे เคจเคต เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ
เคฆेเคถों เคे เคธाเคฎเคจे เคเคก़ी
เคธुเคฐเค्เคทा เคी เคुเคจौเคคिเคฏाँ :-
เคเคถिเคฏा
เคเคฐ เค
เคซ्เคฐीเคा เคे เคจเคต เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ
เคฆेเคถों เคे เคธाเคฎเคจे เคเคก़ी
เคธुเคฐเค्เคทा เคी เคुเคจौเคคिเคฏाँ เคฏूเคฐोเคชीเคฏ
เคฆेเคถों เคे เคฎुเคाเคฌเคฒे เคฆो
เคฎाเคฏเคจों เคฎें เคตिเคถिเคท्เค เคฅीं
।
( i ) เคเค
เคคो เคเคจ เคฆेเคถों เคो
เค
เคชเคจे เคชเคก़ोเคธी เคฆेเคถ เคธे เคธैเคจ्เคฏ
เคนเคฎเคฒे เคी เคเคถंเคा เคฅी
।
( ii ) เคฆूเคธเคฐे
, เคเคจ्เคนें เค
ंเคฆเคฐूเคจी เคธैเคจ्เคฏ – เคธंเคเคฐ्เคท เคी เคญी เคिंเคคा
เคเคฐเคจी เคฅी ।
เคธुเคฐเค्เคทा
เคी เคชเคฐंเคชเคฐाเคเคค เคงाเคฐเคฃा เคฎें เคฏुเคฆ्เคง เคจिเคคि
:-
เคธुเคฐเค्เคทा
เคी เคชเคฐंเคชเคฐाเคเคค เคงाเคฐเคฃा เคฎें เคธ्เคตीเคाเคฐ เคिเคฏा
เคाเคคा เคนै เคि เคนिंเคธा
เคा เคเคธ्เคคेเคฎाเคฒ เคฏเคฅाเคธंเคญเคต เคธीเคฎिเคค เคนोเคจा เคाเคนिเค ।
เคเคธเคฎें ‘ เคจ्เคฏाเคฏ – เคฏुเคฆ्เคง ‘ เคी เคฏूเคฐोเคชीเคฏ เคชเคฐंเคชเคฐा
เคा เคนी เคฏเคน เคชเคฐเคตเคฐ्เคคी
เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคนै เคि เคเค
เคฒเคเคญเค เคชूเคฐा เคตिเคถ्เคต เคฎाเคจเคคा
เคนै –
( i ) เคिเคธी
เคฆेเคถ เคो เคฏुเคฆ्เคง เคเคिเคค
เคाเคฐเคฃों เคฏाเคจी เคเคค्เคฎ – เคฐเค्เคทा
เค
เคฅเคตा เคฆूเคธเคฐों เคो เคเคจเคธंเคนाเคฐ เคธे
เคฌเคाเคจे เคे เคฒिเค เคนी
เคเคฐเคจा เคाเคนिเค ।
( ii ) เคเคธ
เคฆृเคท्เคिเคोเคฃ เคे เค
เคจुเคธाเคฐ เคिเคธी
เคฏुเคฆ्เคง เคฎें เคฏुเคฆ्เคง – เคธाเคงเคจों
เคा เคธीเคฎिเคค เคเคธ्เคคेเคฎाเคฒ เคนोเคจा เคाเคนिเค ।
( iii ) เคฏुเคฆ्เคงเคฐเคค्
เคธेเคจा เคो เคाเคนिเค เคि
เคตเคน เคธंเคเคฐ्เคทเคตिเคฎुเค เคถเคค्เคฐु , เคจिเคนเคค्เคฅे เคต्เคฏเค्เคคि เค
เคฅเคตा เคเคค्เคฎเคธเคชเคฐ्เคฎเคฃ เคเคฐเคจे
เคตाเคฒे เคถเคค्เคฐु เคो เคจ เคฎाเคฐे
।
( iv ) เคธेเคจा
เคो เคเคคเคจे เคนी เคฌเคฒ
เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคเคฐเคจा เคाเคนिเค เคिเคคเคจा
เคเคค्เคฎเคฐเค्เคทा เคे เคฒिเค เคเคฐुเคฐी
เคนो เคเคฐ เคเคธे เคเค
เคธीเคฎा เคคเค เคนी เคนिंเคธा
เคा เคธเคนाเคฐा เคฒेเคจा เคाเคนिเค ।
( v ) เคธुเคฐเค्เคทा
เคी เคชเคฐंเคชเคฐाเคเคค เคงเคฐเคฃा เคเคธ เคธंเคญाเคตเคจा
เคธे เคเคจ्เคाเคฐ เคจเคนीं เคเคฐเคคी เคि
เคฆेเคถों เคे เคฌीเค เคเค
เคจ เคเค เคฐूเคช เคฎें
เคธเคนเคฏोเค เคนो । เคเคจเคฎें
เคธเคฌเคธे เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนै – เคจिเคฐเคธ्เคค्เคฐीเคเคฐเคฃ , เค
เคธ्เคค्เคฐ
– เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เคคเคฅा เคตिเคถ्เคตाเคธ เคी
เคฌเคนाเคฒी ।
เคเคคเคฐे
เคे เคจเค เคธ्เคฐोเคค :-
เคเคคเคฐों
เคे เคुเค เคจเค เคธ्เคฐोเคค
เคธाเคฎเคจे เคเค เคนैं เคिเคจเคे
เคฌाเคฐे เคฎें เคฆुเคจिเคฏा เคाเคซी
เคนเคฆ เคคเค เคिंเคคिเคค เคนै
। เคเคจเคฎें เคเคคंเคเคตाเคฆ , เคฎाเคจเคตाเคงिเคाเคฐ , เคตैเคถ्เคตिเค เคเคฐीเคฌी , เคชเคฒाเคฏเคจ เคเคฐ เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคฎเคนाเคฎाเคฐी
เคถाเคฎिเคฒ เคนैं ।
เคเคคंเคเคตाเคฆ
เคฐाเคเคจीเคคिเค เคนिंเคธा เคो เคธंเคฆเคฐ्เคญिเคค เคเคฐเคคा
เคนै เคो เคจाเคเคฐिเคों เคो
เคाเคจเคฌूเคเคเคฐ เคเคฐ เค
ंเคงाเคงुंเคง เคจिเคถाเคจा
เคฌเคจाเคคा เคนै ।
เคฎाเคจเคตाเคงिเคाเคฐ
เคคीเคจ เคช्เคฐเคाเคฐ เคे เคนोเคคे เคนैं
।
เคชเคนเคฒा
เคฐाเคเคจीเคคिเค เค
เคงिเคाเคฐ เคนै ,
เคฆूเคธเคฐा
เคเคฐ्เคฅिเค เคเคฐ เคธाเคฎाเคिเค เค
เคงिเคाเคฐ
เคนै เคเคฐ
เคคीเคธเคฐा
เคช्เคฐเคाเคฐ เคเคชเคจिเคตेเคถिเคค เคฒोเคों เคा เค
เคงिเคाเคฐ เคนै
।
เคเค
เค
เคจ्เคฏ เคช्เคฐเคाเคฐ เคी เค
เคธुเคฐเค्เคทा เคตैเคถ्เคตिเค
เคเคฐीเคฌी เคนै । เค
เคฎीเคฐ
เคฐाเค्เคฏ เค
เคฎीเคฐ เคนो เคฐเคนे
เคนैं เคเคฌเคि เคเคฐीเคฌ เคฐाเค्เคฏ
เคเคฐीเคฌ เคนो เคฐเคนे เคนैं
।
เคฆเค्เคทिเคฃ
เคฎें เคเคฐीเคฌी เคจे เคญी เคเคค्เคคเคฐ
เคฎें เคฌेเคนเคคเคฐ เคीเคตเคจ , เคตिเคถेเคทเคเคฐ เคฌेเคนเคคเคฐ เคเคฐ्เคฅिเค เค
เคตเคธเคฐों เคी เคคเคฒाเคถ เคे
เคฒिเค เคฌเคก़े เคชैเคฎाเคจे เคชเคฐ
เคชเคฒाเคฏเคจ เคिเคฏा เคนै ।
เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ
เคฎเคนाเคฎाเคฐी เคैเคธे HIV – AIDS , เคฌเคฐ्เคก เคซ्เคฒू เคเคฐ
เคंเคญीเคฐ เคคीเคต्เคฐ เคถ्เคตเคธเคจ เคธिंเคก्เคฐोเคฎ ( SARS ) เคช्เคฐเคตाเคธเคจ เคे เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे
เคฆेเคถों เคฎें เคฌเคข़ เคฐเคนे
เคนैं ।
เคฏเคน
เคธเคฎเคเคจा เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนै เคि เคธुเคฐเค्เคทा
เคी เค
เคตเคงाเคฐเคฃा เคे เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคा
เคฎเคคเคฒเคฌ เคธเคฌ เคुเค เคถाเคฎिเคฒ
เคเคฐเคจा เคจเคนीं เคนै ।
เคธुเคฐเค्เคทा
เคธเคฎเคธ्เคฏा เคे เคฐूเคช เคฎें
เค
เคฐ्เคนเคคा เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค
, เคเค เคธเคฎเคธ्เคฏा เคो เคจ्เคฏूเคจเคคเคฎ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ
เคฎाเคจเคฆंเคก เคธाเคा เคเคฐเคจा เคाเคนिเค
।
เคธเคนเคฏोเค
เคฎूเคฒเค เคธुเคฐเค्เคทा :-
เคธुเคฐเค्เคทा
เคे เคुเค เคฎुเคฆ्เคฆों เคธे
เคจिเคชเคเคจे เคे เคฒिเค เคธैเคจ्เคฏ
เคเคเคฐाเคต เคे เคฌเคाเคฏ เคธเคนเคฏोเค
เคी เคเคตเคถ्เคฏเคเคคा เคนोเคคी เคนै ।
เคเคคंเคเคตाเคฆ เคธे เคจिเคชเคเคจे เคे
เคฒिเค เคธैเคจ्เคฏ เคฎเคฆเคฆ เคฒी เคा
เคธเคเคคी เคนै เคฒेเคिเคจ เคเคฐीเคฌी
, เคชเคฒाเคฏเคจ เคเคฆि เคฎुเคฆ्เคฆों เคธे
เคจिเคชเคเคจे เคฎें เคเคธเคा เคोเค
เคซाเคฏเคฆा เคจเคนीं เคนोเคा ।
เคเคธी
เคฐเคฃเคจीเคคिเคฏों เคो เคคैเคฏाเคฐ เคเคฐเคจा
เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนो เคाเคคा เคนै
เคिเคธเคฎें เค
ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคธเคนเคฏोเค เคถाเคฎिเคฒ เคนोเคคा เคนै เคो
เคฆ्เคตिเคชเค्เคทीเคฏ , เค्เคทेเคค्เคฐीเคฏ , เคฎเคนाเคฆ्เคตीเคชीเคฏ เคฏा เคตैเคถ्เคตिเค เคนो
เคธเคเคคे เคนैं ।
เคธเคนเคाเคฐी
เคธुเคฐเค्เคทा เคฎें เค
ंเคคเคฐเคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคเคฐ
เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคฆोเคจों เคคเคฐเคน เคे เค
เคจ्เคฏ
เคिเคฒाเคก़ी เคถाเคฎिเคฒ เคนो เคธเคเคคे เคนैं
।
เคฒेเคिเคจ
เคธเคนเคाเคฐी เคธुเคฐเค्เคทा เคญी เค
ंเคคिเคฎ เคเคชाเคฏ
เคे เคฐूเคช เคฎें เคฌเคฒ
เคे เคเคชเคฏोเค เคो เคถाเคฎिเคฒ เคเคฐ
เคธเคเคคी เคนै । เค
ंเคคเคฐเคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ
เคธเคฎुเคฆाเคฏ เคो เคคाเคจाเคถाเคนी เคธे
เคจिเคชเคเคจे เคे เคฒिเค เคฌเคฒ
เคे เคเคชเคฏोเค เคो เคฎंเคूเคฐी เคฆेเคจी
เคชเคก़ เคธเคเคคी เคนै ।
เคญाเคฐเคค
เคी เคธुเคฐเค्เคทा เคฐเคฃเคจीเคคि :-
เคญाเคฐเคคीเคฏ
เคธुเคฐเค्เคทा เคฐเคฃเคจीเคคि เคाเคฐ เคต्เคฏाเคชเค เคเคเคों
เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เคเคฐเคคी เคนै।
1 . เคธैเคจ्เคฏ
เค्เคทเคฎเคคाเคं เคो เคฎเคเคฌूเคค เคเคฐเคจा
เคญाเคฐเคค เคी เคธुเคฐเค्เคทा เคฐเคฃเคจीเคคि
เคा เคชเคนเคฒा เคเคเค เคนै
เค्เคฏोंเคि เคญाเคฐเคค เค
เคชเคจे เคชเคก़ोเคธिเคฏों
เคे เคธाเคฅ เคธंเคเคฐ्เคทों เคฎें
เคถाเคฎिเคฒ เคฐเคนा เคนै ।
2 . เคญाเคฐเคค
เคी เคธुเคฐเค्เคทा เคฐเคฃเคจीเคคि เคा เคฆूเคธเคฐा เคเคเค
เค
เคชเคจे เคธुเคฐเค्เคทा เคนिเคคों เคी เคฐเค्เคทा เคे
เคฒिเค เค
ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคฎाเคจเคฆंเคกों เคเคฐ เค
ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เค्เคฐीเคฏ เคธंเคธ्เคฅाเคจों
เคो เคฎเคเคฌूเคค เคเคฐเคจा เคนै ।
3 . เคญाเคฐเคค
เคी เคธुเคฐเค्เคทा เคฐเคฃเคจीเคคि เคा เคคीเคธเคฐा เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ
เคเคเค เคฆेเคถ เคे เคญीเคคเคฐ
เคธुเคฐเค्เคทा เคुเคจौเคคिเคฏों เคा เคธाเคฎเคจा เคเคฐเคจे
เคे เคฒिเค เคคैเคฏाเคฐ เคนै
।
4 . เคौเคฅा
เคเคเค เค
เคชเคจी เค
เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคो
เคเคธ เคคเคฐเคน เคธे เคตिเคเคธिเคค
เคเคฐเคจा เคนै เคि เคจाเคเคฐिเคों
เคा เคตिเคถाเคฒ เคเคจเคธเคฎूเคน เคเคฐीเคฌी เคเคฐ เคฆुเค เคธे
เคฌाเคนเคฐ เคจिเคเคฒ เคाเค ।
เคुเค
เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคจोเค :-
เคนเคฅिเคฏाเคฐ
เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ : เคฏเคน เคนเคฅिเคฏाเคฐ เคे
เค
เคงिเค्เคฐเคนเคฃ เคो เคจिเคฏंเคค्เคฐिเคค เคเคฐเคคा
เคนै ।
เคจिเคฐเคธ्เคค्เคฐीเคเคฐเคฃ
: เคฏเคน เคธाเคฎूเคนिเค เคตिเคจाเคถ เคธे เคฌเคเคจे เคे
เคฒिเค เคुเค เคช्เคฐเคाเคฐ เคे
เคนเคฅिเคฏाเคฐों เคो เคोเคก़เคจे เคे
เคฒिเค เคเคนเคคा เคนै ।
เคॉเคจ्เคซिเคกेंเคธ
เคฌिเคฒ्เคกिंเค : เคเค เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคिเคธเคฎें
เคตिเคญिเคจ्เคจ เคฆेเคถ เค
เคชเคจे เคธैเคจ्เคฏ
เคฏोเคเคจाเคं เคे เคฌाเคฐे เคฎें
เคเค – เคฆूเคธเคฐे เคो เคธूเคिเคค เคเคฐเคे
เคช्เคฐเคคिเคฆ्เคตंเคฆ्เคตी เคฆेเคถों เคे เคธाเคฅ เคตिเคाเคฐ
เคเคฐ เคाเคจเคाเคฐी เคธाเคा เคเคฐเคคे เคนैं
।
เคตैเคถ्เคตिเค
เคเคฐीเคฌी : เคฏเคน เคเค เคฆेเคถ
เคो เคเคฎ เคเคฏ เคเคฐ
เคเคฎ เคเคฐ्เคฅिเค เคตिเคाเคธ เคธे เคชीเคก़िเคค เคนोเคจे
เคे เคฒिเค เคธंเคฆเคฐ्เคญिเคค เคเคฐเคคा
เคนै เคिเคธे เคเคฎ เคธे
เคเคฎ เคตिเคเคธिเคค เคฏा เคตिเคाเคธเคถीเคฒ เคฆेเคถों
เคे เคฐूเคช เคฎें เคตเคฐ्เคीเคृเคค
เคिเคฏा เคाเคจा เคนै ।
เคช्เคฐเคตाเคธเคจ
: เคฏเคน เคुเค เคตिเคถेเคท เคाเคฐเคฃों
เคธे เคเค เคฐाเค्เคฏ เคธे
เคฆूเคธเคฐे เคฐाเค्เคฏ เคฎें เคฎाเคจเคต เคธंเคธाเคงเคจों
เคी เคเคตाเคाเคนी เคนै